Berç Zeytuntsyan artık eserlerinde yaşayacak

Ünlü dramaturg, yazar ve çevirmen Berç Zeytuntsyan, ağır ve uzun rahatsızlığının ardından 21 Ağustos’ta Yerevan’da hayata gözlerini yumdu.  Ermenistan’da 1960 jenerasyonun en büyük edebiyat temsilcilerinden kabul edilen, 35 kitap, 12 piyes, sayısız makale ve daha birçok esere imza atan Berç Zeytuntsyan, 18 Temmuz 1938 Mısır’ın İskenderiye şehrinde doğdu. Ermeni halkının hafızasına ‘Mec Lrutyun’ (Büyük Sessizlik) ve Soghomon Tehlirian’ın yargılanmasını anlattığı ‘Votqi Tadarann e Galis’ (Ayağa, Mahkeme Başlıyor) adlı eserleri ile kazınan büyük usta 79 yaşına girdikten bir ay sonra hayata veda etti. Ermeni halkının en sevdiği sanatçılardan, birçok ünlü nişaneye layık görülen, Roma Tiberina Akademisi üyesi Zeytuntsyan’ın ölümü Ermenistan’ı ve sevenlerini yasa boğdu.

13 yaşında Hayastan’a

Zeytuntsyan, İkinci Dünya Savaşı'nın ardından ailesi ile ekonomik yoğun bir zorluk içinde olduğunu bildikleri Sovyet Ermenistanı'na idealleri uğrunda taşındığında henüz 13 yaşındaydı. Yerevan Aghayan Okulu'nda öğrenci olduğu yıllarda yazmaya başlayan ünlü yazar, ilk eseri olan kısa hikayesi ‘Nverı’ [Armağan] 1956 yılında, 18 yaşındayken yayımlandı. Ermenistan için ilk başlarda bir “Yeni gelen” ya da “Batı Ermeni’si – Akhbar” olan Zeytuntsyan, Ermenistan sanat dünyasında beğenilip, hızla kabul gördü.

Zeytuntsyan, üniversite eğitimi için gittiği Rusya’da 1964 yılına kadar kaldı. 1965-1968 yılları arasında ‘Hay-Film’ Sovyet Ermeni Film Stüdyosu yöneticiliğini, 1968-1975 yılları arasında ise ‘Yerevan Stüdyosu’nun müdürlüğünü yaptı. 1975 yılında başladığı ‘Ermenistan Yazarlar Birliği’ genel sekreterliği görevini 1986 yılına kadar devam ettirdi. SSCB’nin dağılması ve Ermenistan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından 1991-1992 yıllarında ilk Kültür Bakanı oldu. 

İlk kısa öyküsü ‘Nvere’ (Armağan) 1956’de yayımlandıktan birkaç yıl sonra, ilk ses getiren eseri ‘Nra Arajin Inkerı’ [İlk Arkadaşı] yayımlandı. Bu eserin ardından eleştirmenlerin beğenisini kazanan Zeytuntsyan daha sonra ‘Mer Taği Dzaynere’ (Mahallemizden Sesler), ‘Mezanitz Heto’ (Bizden Sonra), ‘Parizi Hamar’ (Paris İçin) adlı hikâyeler ve romanlar yayınladı. ‘Arshak Erkrord’ (İkinci Arşak) ve ‘Goghatsvats Dzyune’ (Çalıntı Kar) gibi eserleri çok beğenilerek Rusça, Çekçe, Bulgarca, Macarca dillerine çevrildi.

Zeytuntsyan, ilk tiyatro eseri ‘Amenatkhur Marde’ı (En Üzgün Adam) 1974'te yazdı. Bu eser, Yerevan'da sahnelenen ünlü trajikomedilerden biri oldu. Daha sonra yazdığı piyesler; ‘Avervats Kaghaki Araspele’ (Yıkık Şehrin Efsanesi-1975), ‘Astvatsneri Ganchesi’ (Tanrıları Çağırdım – 1987), ‘Anavart Menakhosutyun’ (Bitmemiş Monolog-1981), ‘Mec Lrutyune’ (Büyük Sesizlik-1984), ‘Votki Datarann ​​e Galis’ [Ayağa, Mahkeme Başlıyor- 1988] ve ‘Tsnvel e u Mahatsel’ [Doğdu ve Öldü-1995] uzun yıllar sahnelendikleri gibi, kitap olarak da yayımlandılar. 

Kültür Bakanı 

1964'te Moskova'da gelişmiş yeni üniversite mezunu bir genç senaristin, Hay-Film Stüdyoları’ndan, Yazarlar Birliği genel sekreterliğine ve en sonunda Kültür Bakanlığı’na uzanan kariyeri her zaman Ermeni halkının ilgi ve takdiri ile perçinlendi. Zeytuntsyan aynı zamanda, 1960-1970 yılları arasında Graham Green ve Hamingway başta olmak üzere bir çok yabancı ünlü yazarın eserlerini tercüme ederek Ermeniceye kazandırdı.

Ölümünden önceki son yıllarında Ermenistan Cumhuriyeti'ni etkileyen sosyo-politik meselelere odaklanan bir dizi konuşma hazırmalaya ve gazete makalesi yazmaya devam eden Zeytuntsyan, hayatı boyunca sayısız ödüle layık görüldü. Eserlerin bir koleksiyonu olan ‘Tsulerı Ter Aynteğ En’ [Boğalar Halen Orada -1990] Ermenistan Cumhuriyeti Gazeteciler Birliği Altın Kalem Ödülü'nü kazandı. 2007 yılında Ermenistan Havariler Kutsal Kilisesi tarafından ‘Aziz Sahak- Aziz Mesrop’ nişanesi verildi. Zeytuntsyan birkaç yıl sonra ise ‘Ermeni Sanatı Şövalyesi’ ve ‘Yerevan Yüksek Vatandaşı’ sıfatlarına layık görüldü. 2013 yılında Cumhurbaşkanı’nın özel isteği ile ‘Ermenistan Devlet Ödülü’ne,  2016 yılında ise Ermenistan’ın 25. Bağımsızlık Yıldönümü vesilesiyle Ermeni edebiyatı ve kültürüne yaptığı katkıları için Devlet Özel Ödülü başta olmak üzere hayatı boyunca pek çok ödüle layık görüldü.

Zeytunstyan için 23 Ağustos’ta Surp Hovhannes Kilisesi’nde düzenlenen Hokehankist’in ardından, 24 Ağustos’ta Kamerayin Müzik Kompleksi’nde bir anma töreni yapıldı ve ünlü yazar Yerevan Yazarlar Panteonu’na defnedildi. 

Eserleri 12 dile çevrildi

Berç Zeytuntsyan'ın eserlerinde en çok durduğu konular, birey, toplum ve otorite arasındaki ilişkiler oldu. Oyunlarının çoğu konusunu Ermeni tarihinden alırken, Zeytuntsyan özellikle günlük siyasi ve sosyal meseleler ile tarihsel olaylar ve dönemler arasında bağlantı kurup, paralellikleri göstermeye çalıştı. SSCB’nin dağılmasından sonra eserlerinde Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan Ermeni Soykırımı konusuna yoğunlaştı. ‘Son Şafak’, ‘Büyük Sessizlik’ ve ‘Yükseliş’ adlı piyeslerde Soykırım’ı anlatırken, ‘Votqi Tadarann e Galis’ adlı eserinde Soghomon Tehlirian’ın yargılanması konusunu anlattı. Oyunları Rusça, İngilizce ve Fransızca başta olmak üzere 12 dile çevrilen büyük ustanın eserleri Ermenistan'da olduğu gibi Ermeni Diasporası’nın önemli merkezlerinde de sahnelendi.