Պէտք է պահել բանալիները

Գրող, լրագրող, բանաստեղծ եւ «Արեւելք» կայքի հիմնադիր Սագօ Արեան երկուշաբթի օր իր որդւոյն հետ այցելեց «Ակօս»ի խմբագրատուն։
Ունեցանք ջերմ ու բարեկամական հարցազրոյց, որմէ դրուագներ կը փոխանցենք մեր ընթերցողներուն։

ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ

Լ.Ք.- Բարով եկած էք Պո­լիս, բա­րի գա­լուստ «Ակօս»ի խմբագ­րա­տուն։ Գի­տեմ՝ նա­խապէս բազ­միցս այ­ցե­լած էք քա­ղաքս, սա ձեր քա­նիերո՞րդ այ­ցե­լու­թիւնն է։

Ս.Ա.- 2011-էն սկսեալ այս իմ տաս­նե­րորդ այ­ցե­լու­թիւնն է Պո­լիս։

Լ.Ք.- Այ­ցե­լու­թեան նպա­տակը զբօ­սաշրջա­կա՞ն է, թէ ոչ աշ­խա­տան­քա­յին։

Ս.Ա.- Մտա­դիր էի ու­սումնա­սիրել թէ քա­ղաքա­կան ի՞նչ փո­փոխու­թիւններ տե­ղի ու­նե­ցան վեր­ջին տա­սը տա­րինե­րու ըն­թացքին Թուրքիոյ մէջ։ Նման ու­սումնա­սիրու­թիւն մը յա­ւելեալ պրպտումնե­րու եւ ճի­գի կը կա­րօտէր։ Քա­նի որ մենք այ­սօր, մա­նաւանդ Ար­ցա­խի պա­տերազ­մէն ետք թրքա­կան թե­մայով քիչ մը աւե­լի զգոյշ ենք ընդհան­րա­պէս, ու­զե­ցի գրել Պոլ­սա­հայ հա­մայնքին մա­սին։ Ու­զե­ցի որ Հա­յաս­տա­նի եւ սփիւռքի մէջ մար­դիկ Պոլ­սա­հայու­թիւնը ճանչնան։

Գի­տես՝ Պոլ­սոյ մա­սին մար­դիկ վե­րապա­հումներ ու­նին, նա­խապա­շարումներ ու­նին, չեն ճանչնար պոլ­սա­հայու­թիւնը ընդհան­րա­պէս։ Այդ պատ­ճա­ռաւ ըսի, ես պէտք է այնպի­սի աշ­խա­տու­թիւն մը տա­նիմ, որ մար­դիկ ճանչնան թէ այ­սօր Պո­լիսը ապ­րող օր­կան մըն է մեր հա­յու­թեան մեծ ծա­ռին մէջ։

Այնպէս չէ որ Պո­լիսը միայն ան­ցեալ է, կամ միայն յի­շատակ է, յի­շողու­թիւն է…։ Այլ Պո­լիսը այ­սօր ապ­րող շնչող մար­մին մըն է, իր հա­յու­թեամբ, իր կա­ռոյցնե­րով ու մար­դոցմով։ Արեւմտա­հայ տե­սակ մը կայ որ, միայն Պոլ­սոյ մէջ է։ Նաեւ ան­շուշտ այդ բո­լորի հետ միասին ես հա­րազա­տու­թիւն մը կը զգամ Պոլ­սոյ հան­դէպ։

Անոր հա­մար որո­շեցի այդ ուղղու­թեամբ տա­նիլ իրե­րը, ըն­թացքնե­րը եւ ինչպէս ըսի քիչ առաջ, քա­նի տա­սը տա­րուայ հա­տուա­ծը յատ­կանշա­կան էր։ Չեմ կրնար ըսել, որ Պո­լիսը ես լաւ կը ճանչնամ, բայց գէշ-աղէկ կը ճանչնամ պոլ­սա­հայու­թիւնը։ Որ­պէս լրագ­րող աշ­խա­տան­քիս բե­րու­մով, մա­նաւանդ գի­տէք՝ այս վեր­ջին հինգ տա­րին, Պո­լիսը օրա­կարգ դար­ձաւ պատ­րիաքի ընտրու­թեան ճա­նապար­հով։ Հայստա­նի մէջ մար­դիկ յա­ճախ կը հարցնեն «Դուք Պոլ­սա­հա՞յ էք» ըսե­լով։ Ո՛չ, կ՚ըսեմ, ես Պոլսահայ չեմ։ Բայց Պո­լիսը եւ Պէյ­րութը իրար ամ­բողջաց­նող քա­ղաք­ներ են։ Այստեղ ու­րիշ տե­սակի հա­րազա­տու­թիւն մը կը զգամ, քան ինչ որ կը զգամ Երե­ւանի մէջ, կամ ու­րիշ տեղ ուր որ հայ­կա­կան կեանք կայ։

Այս էր գլխա­ւոր նպա­տակը Պո­լիս գա­լուս։ Տես­նենք հի­մա պի­տի յա­ջողի՞մ, դժո­ւար է պա­տաս­խա­նը։ Պոլ­սա­հայ կեան­քը բազ­մա­զան է ու բազ­մա­շերտ։ Շատ հու­ներ կան, շատ խնդիր­ներ կան, շատ պա­տու­հաններ…։ Ես պի­տի փոր­ձեմ սկիզբ մը դնել։ Որով­հե­տեւ մա­նաւանդ սփիւռքի մէջ զգա­ցած եմ որ Պոլ­սոյ հան­դէպ տար­բեր վե­րաբեր­մունք մը կայ։ Մար­դիկ չեն գի­տեր եւ առա­ւել եւս ճիգ ալ չեն վատ­ներ ճանչնա­լու հա­մար։ Պո­լիսը միայն Սա­հակ Պատ­րիար­քը չէ, կամ Մես­րոպ Պատ­րիար­քը չէր։ Ին­ծի հա­մար այս քա­ղաքը բնորոշո­ղը հայ մարդն է, ներ­կա­յիս Թուրքիոյ մէջ ապ­րող հայ մար­դը։

Լ.Ք.- Իսկ դուք Թուրքիոյ տար­բեր քա­ղաք­նե­րը շրջա՞ծ էք։

Ս.Ա.-Աշ­խա­տան­քա­յին պատ­ճառնե­րով եղած եմ Ան­գա­րա։ Այնտեղ երեք հայ երես­փո­խան­նե­րու հետ հար­ցազրոյց կա­տարած եմ։ Շատ կարճ այ­ցե­լու­թիւն մըն էր։ Բա­ւական տար­բեր են եր­կու քա­ղաք­նե­րը իրար­մէ։ Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քը շրջե­լու, եր­բեմնի հայ­կա­կան գա­ւառ­նե­րը տես­նե­լու մեծ փա­փաք ու­նիմ, բայց ցարդ չէ իրա­կանա­ցած։

Այս եր­կու տա­րինե­րուն մեր կեան­քը տակ­նուվրայ եկաւ։ Նախ Քո­վիտը, յե­տոյ պա­տերազ­մը մեր ուղղու­թիւննե­րը նոյ­նիսկ խառ­նե­ցին։

Եր­բեմն իմ ներ­քին ձայնս կ՚ըսէր. «Մենք հի­մա ի՞նչ հար­ցի մէջ ենք եւ դուն եկած ես Պո­լիս գիրք մը գրե­լու հա­մար»։ Ապ­սիւրտ է եթէ նա­յիս։ Բայց եթէ լրագ­րո­ղի ակ­նո­ցով դի­տես, պի­տի ըսես որ ճիշ­դը այդ է, ամէն մարդ իր գոր­ծով պի­տի զբա­ղի։ Վեր­ջա­պէս կեան­քը պի­տի շա­րու­նա­կուի։ Մենք չենք կրնար ֆութ սթօփ ընել եւ իմ ճիգս է որ մեր հա­յու­թիւնը նե­ցուկ ըլ­լա­լէն ան­դին նախ ճանչնայ իր տար­րե­րը։ Պո­լիսը միայն Հրանդ Տին­քի դա­տը չէ։ Պո­լիսը միայն ձեր ցա­ւը չէ։ Այստե­ղի կեանքն է, որ կայ։ Այ­սօր ես կը քա­լէի Պոլ­սոյ փո­ղոցին մէջ, շատ հա­ճելի անակնկալ մըն էր, երբ հան­դի­պեցայ մար­դու մը, որ ձեռ­քը հա­յերէն թերթ կը բռնէր։ Մօ­տեցայ եւ ներ­կա­յացայ ըսե­լով թէ այդ թեր­թի գրող­նե­րէն եմ։ Թրքե­րէնով պա­տաս­խա­նեց թէ ինք հա­յերէն չ՚ի­մանար եւ թեր­թը գնած է վար­պե­տին հա­մար։ Զո­ւարթ զրոյց մըն էր ին­ծի հա­մար, թուրքի հետ խօ­սելու եղա­նակ մը կամ թէ։ Առ­նո­ւազն կեան­քը տես­նել էր։ Եւ ես կը կա­րեւորեմ այս մէ­կը։

Լ.Ք.- Լի­բանա­նահայ մը ըլ­լա­լով հայ­րե­նադար­ձած էք Երե­ւան։ Ին­չո՞ւ Հա­յաս­տան գաղ­թե­ցիք, ուր մօտ ան­ցեալին պա­տերազմ ապ­րե­ցաք։ Իբ­րեւ լրագ­րող ի՞նչ զգա­ցումներ ու­նիք։

Ս.Ա.- 2012-ին Լի­բանա­նի մէջ ար­դէն տնտե­սական ճգնա­ժամը սկած էր աճիլ։ Ինչպէս շատ ու շատ ու­րիշներ, մենք ալ կը մտա­ծէինք գաղ­թե­լու մա­սին։ Մա­նաւանդ անոնք, նե­րառեալ ես, որ բախ­տը ու­նե­ցած ենք Հա­յաս­տա­նէն կին մը ու­նե­նալու, միշտ մեր միտ­քին ծայրն էր, լուռ հա­մաձայ­նութիւն մը կար, Անոյ­շը եւ ես միշտ իրա­րու կ՚ըսէինք որ. «Տեղ մը, օր մը պի­տի գայ եւ մենք պի­տի եր­թանք»։

Տա­սը տա­րի Լի­բանան ապ­րե­ցանք, եր­կու երա­խայ ու­նե­ցանք եւ կուշտ էինք այս քա­ղաքէն։ Ին­ծի հա­մար միշտ մեծ երազ էր, որ ես բա­ցի ան­կէ որ բա­նաս­տեղծու­թիւն գրեմ, նաեւ աս­պա­րէզս լրագ­րութիւն ըլ­լայ։ Քա­նի լրագ­րութեան դրամ շա­հելու կամ կեանք շա­հելու ձե­ւը, նաեւ Անոյ­շը այդ ոլոր­տէն կու գար եւ մենք ալ ըսինք որ «Եր­թանք»։ Եր­թանք, բայց ի՞նչ պի­տի ընենք։ Մեր շուրջին­նե­րը կ՚ըսէին. «Պի­տի եր­թաս հոն ի՞նչ պի­տի ընես»։ Գի­տէինք որ Հա­յաս­տա­նի մէջ տնտե­սական պայ­մաննե­րը փայ­լուն չէն եւ մին­չեւ հի­մա ալ փայ­լուն չեն։ Բայց գէշ-աղէկ կա­րողա­ցանք այդ տա­սը տա­րուայ մէջ շնոր­հիւ աշ­խա­տասի­րու­թեան եւ թեր­թե­րու թղթակ­ցիլ եւ հե­ռուստա­կայա­նէն պզտիկ երե­ւում մը ու­նե­նալ ու այսպէ­սով մեր կեան­քը վաս­տա­կիլ։ Ան­շուշտ պայ­մաննե­րը իտէալա­կան չեն, բայց ճիշդ էի այդ իմաս­տով որ Լի­բանա­նի մէջ իրա­վիճա­կը շատ աւե­լի վա­տացաւ։ Նոյ­նիսկ լսումներ կան որ այ­սօր Թուրքիայէն Լի­բանան դեղ կը ղրկեն։ Հե­տեւա­բար մենք ի՞նչ պի­տի ընէինք այդ վի­ճակ­նե­րու մէջ։ Ճիշդ է, մենք ան­հա­տական գործ ու­նէինք, բայց այդ գոր­ծե­րը այդքան փայ­լուն չէին։ Այ­սօր կը տես­նենք որ տնտե­սական տագ­նա­պը ոչ միայն կ՚աճի, այլ ցա­ւով կ՚ըսեմ մին­չեւ հի­մա Լի­բանա­նի հա­մար լաւ լու­ծումնե­րու հե­ռան­կար մը չ՚երե­ւիր։

Բայց այնտեղ արե­ւելք է եւ այնպէս տեղ մըն է որ արե­ւել­քը եւ արեւ­մուտքը կը հան­դի­պին իրա­րու, չես գի­տեր օրը ի՞նչ կը բե­րէ։ Իմ ծննդա­վայրս է, շատ սի­րելի տեղ է։ Ես դժո­ւար կտրո­ւեցայ։ Մին­չեւ հի­մա այդ կա­րօտը կայ։ Բայց կը կար­ծեմ որ ճիշդ քայլ ըրինք, ինչպէս վեր­ջին տա­րինե­րուն Սու­րիայէն, նոյնպէս ալ Լի­բանա­նէն հա­յեր հաս­տա­տուե­ցան Հա­յաս­տան։

Գա­լով պա­տերազ­մին, նախ ըսեմ որ պա­տերազ­մը պէտք չէր։ Մենք ամէն ինչ պէտք է ընէինք խու­սա­փելու հա­մար այս պա­տերազ­մէն։ Այն պատ­ճա­ռով որ Հա­յաս­տա­նի ոչ միայն այ­սօ­րուայ, այլ ընդհան­րա­պէս բո­լոր ղե­կավա­րու­թիւննե­րը ցա­ւալիօրէն չեն ճանչցած Հա­յաս­տա­նի կա­րողու­թիւննե­րու չա­փը։

Այ­սինքն այս տա­րած­քաշրջա­նին մէջ ըն­թա­ցող խա­ղերուն, քա­ղաքա­կան պայ­քարնե­րուն մէջ Հա­յաս­տա­նը ի՞նչ կշիռ ու­նի։ Քա­նի՞ քի­լօկ­րամ կը կշռէ այս մեծ կշիռ­քին մէջ։ Այդ կշիռ­քին մէկ նժա­րը եթէ ըսենք Ռու­սաստանն է, միւս նժա­րը Թուրքիան է։ Մենք կը խօ­սինք հա­րաւա­յին Կով­կա­սի մա­սին, բայց չենք ըն­կա­լած։ Լուրջի չենք առած եւ անոր հա­մար ալ սխալ ձե­ւով գնաց ամէն ինչ։ Իշ­խա­նու­թիւննե­րը ան­կեղծ չէին Հա­յաս­տա­նի ժո­ղովուրդին հետ, մեր հետ։ Ամէն օր կ՚ըսէին. «Մենք պի­տի յաղ­թենք, մենք պի­տի յաղ­թենք…»։ Երբ դուն ամէն օր զոհ կու տաս, կ՚արիւ­նա­հոսիս, կը փոր­ձես ճար մը գտնել։ Երբ որ քի­թը կ՚արիւ­նի մար­դուն, իր կօ­շիկով չի զբա­ղուիր։ Նախ կ՚ու­զէ քի­թի արիւ­նը կեց­նել, յե­տոյ կօ­շիկին կա­պը կը կա­պէ։ Մենք այդպէս չ՚ըրինք։ Ընդհա­կառա­կը աւե­լի հէյ­ճա­նի եկանք եւ մեր վար­չա­պետը կար­ծեց թէ ինչպէս ինքնա­շարժնե­րուն տա­կը պառ­կե­լով ցոյ­ցեր ղե­կավա­րեց եւ յա­ջողու­թեան հա­սաւ, պա­տերազմն ալ այնպէս պի­տի շա­հէր։ Ես կ՚ըսեմ, գիտ­նա­լով թէ ծանր է խօսքս, իշ­խա­նու­թիւննե­րը շատ աւե­լի կո­պիտ վա­րուե­ցան մեր երի­տասարդնե­րուն հետ, քան թշնա­մին։ Թշնա­մին գի­տես որ պի­տի կրա­կէ։ Եւ գի­տես թէ այնտեղ կրակ կայ, չես ու­զեր չէ՞ քու զա­ւակդ ղրկել այդ կրա­կին մէջ։ Գու­ցէ եւ բան մը պէտք կ՚ըլ­լայ մէկ հո­գին կը զո­հես, բայց ամէ­նը իրա­ւունք չ՚ու­նիս զո­հելու։ Թե­րեւս իրենք ալ շո­ւարած էին։ Եւ այդ ցա­ւը մին­չեւ հի­մա կը շա­րու­նա­կուի։ Իմ կինս Սիւ­նի­քէն կու գայ։ Իր գիւ­ղէն դա­սըն­կերներ կորսնցուց։ Մար­դիկ որ ես ճանչցած եմ։ Ես ալ նոյնպէս ըն­կերներ կորսնցու­ցի։ Առա­ւօտը երբ կ՚արթննա­յի, չէի ու­զեր որ հե­ռախօսս նա­յիմ, որով­հե­տեւ ամէն օր այ­սինչ տե­ղը կը ռմբա­կոծո­ւի, այ­սինչ տեղ մար­տեր կ՚ըն­դա­նանի նման լու­րե­րով լե­ցուն էր։ Չէի ու­զեր ան­կո­ղինէն դուրս գալ։ Այդքան ծանր հո­գեկանվի­ճակ մըն է, որ դեռ կը շա­րուան­կո­ւի։ Բայց նաեւ կեան­քը պի­տի շա­րու­նա­կուի։ Հե­տեւա­բար այս վի­ճակ­նե­րուն մէջ էինք պա­տերազ­մի ծանր օրե­րուն։

Լ.Ք.- Հի­մա քիչ մըն ալ լաւ բա­ներ խօ­սինք։ Դուք բա­նաս­տեղծ էք եւ բա­նաս­տեղծու­թիւննե­րու գիր­քեր ու­նիք։ Քա­նի՞ հատ են, եւ ո՞ւր տպո­ւած։

Ս.Ա.- Եր­կու գիրք ու­նիմ հրա­տարա­կուած, առա­ջինը «Տար­տամ Տո­ղեր» 1997-ին, Պէյ­րութ տպո­ւած է, եւ երկրոր­դը 2000 թո­ւակա­նին տպո­ւած է դար­ձեալ Պէյ­րութ, որու խո­րագիրն է՝ «Կա­նայի Հար­սա­նիք»։ Բա­նաս­տեղծու­թեան հան­դէպ ոչ թէ սէրս պակ­սե­ցաւ, այլ կեան­քի իրա­վիճա­կը ու­րիշ էր։ Այն ատեն ամէն վայրկեան ես կը սի­րէի բա­նաս­տեղծու­թեան հետ ըլ­լալ, բա­նաս­տեղծու­թիւն գրել, բա­նաս­տեղծու­թիւն կար­դալ, բա­նաս­տեղծու­թեամբ ապ­րիլ, բա­նաս­տեղծու­թեամբ սի­րել…։ Հի­մա փո­խուե­ցաւ եւ շատ մը պա­րագա­ներուն եղած է ան­շուշտ որ մար­դիկ 20-էն 25-ը շատ կա­տաղի գրա­մոլ ըլ­լա­լու չափ գրեն, յե­տոյ այսպէս ալիք­ներ կու գան ու կ՚եր­թան։ Ան­շուշտ կը սի­րեմ բա­նաս­տեղծու­թիւնը, բայց հի­մա լրագ­րութիւ­նը այդքան մէջս է, որ այդ բա­նաս­տեղծու­թիւնը երկրորդ ծրա­գիր եղած է։ Կը գրեմ յա­ճախ, ան­շուշտ աւե­լի ցան­ցառ։ Կը տպո­ւին ամ­սա­գիր­նե­րուն մէջ, որոնցմէ վեր­ջինն էր «Փա­թիլ»ը։

Հա­յաս­տա­նի մէջ ընդհան­րա­պէս արեւմտա­հայե­րէն բա­նաս­տեղծու­թեան հան­դէպ հե­տաքրքրու­թիւն մը չկայ։

Լ.Ք.- Ինչպէս որ հասկցանք, Պոլ­սոյ գա­ղու­թի մա­սին գիրք մը պատ­րաստե­լու նպա­տակ ու­նիք։ Սկա՞ծ էք գիր­քի հա­մար աշ­խա­տելու։

Ս.Ա.-Այո, ար­դէն մէկ շա­բաթ է, որ Պո­լիս եմ։ Ցա­ւօք շուտ պի­տի վե­րադառ­նամ։ Մօ­տաւո­րապէս 20 հար­ցազրոյց կրցայ ընել։ Շա­տերը գրա­ւոր պի­տի շա­րու­նա­կուին։ Այ­սինքն 25-էն 30 հար­ցազրոյց։

Գիր­քը պի­տի ըլ­լայ ներ­կա­յացուցչա­կան, այ­սինքն տար­բեր խա­ւերու ան­դամներ պի­տի ըլ­լան մէ­ջը։ Կրօ­նական, ազ­գա­յին, կրթա­կան, ըն­կե­րային, սո­վորա­կան պարզ մար­դոց հետ ալ խօ­սած եմ։ Կ՚ու­զեմ որ այդ գիր­քը հիմք ըլ­լայ, որ այ­սօ­րուայ Պոլ­սոյ կեան­քը ար­տա­ցոլաց­նէ։ Ի՞նչ են դժուարու­թիւննե­րը, ի՞նչ խնդիր­ներ ու­նի պոլ­սո­հայը, ի՞նչ ըսել է այ­սօր 2022-ին Թուրքիոյ մէջ որ­պէս հայ ապ­րիլ, ի՞նչ են հար­ցե­րը, որոնք ամէն օր կը բա­խին, կը զար­նո­ւին ձե­զի եւ ամե­նակա­րեւո­րը ինքնու­թիւնը։ Ձեր ինքնու­թիւնը որ իմ ալ ինքնու­թիւնն է։ Ին­չո՞ւ այս գիր­քը, որով­հե­տեւ ասի­կա 100 տա­րի ետք վե­րադարձ մըն է՝ ինչպէս այն ֆիլ­մը, որուն ես մաս­նա­կից եղայ, որ կը կո­չուի. «Կօ­շիկ­ներս Պո­լիս ձգե­ցի»։ Ատի­կա վե­րադարձ մըն էր գրո­ղի մը, որ 100 տա­րի ետք կու գայ եւ այն թրքե­րէնը որ ես կը խօ­սիմ ճամ­բան։ Շա­տեր կը զար­մա­նան, այսպէս կը նա­յին.«Դուն ո՞ւրկէ ես» կ՚ըսեն։ Ես կ՚ըսեմ գա­ւառէն եմ։ Բայց կար­ծես լե­զուս պա­հարա­նի մը մէջ մոռ­ցած էի, ինչպէս հա­գուստ մը որ պա­հարա­նի մը մէջ պա­հած էի եւ հի­մա եկայ եւ այդ հա­գուստը հա­գայ ու կը քա­լեմ ձեր մէջ։ Կը նա­յին թէ հա­գուստիս տե­սակը ու­րիշ է, տար­բեր է, բայց հա­րազատ է։ Այդ կապն է, այդ կա­մուրջն է եւ ինչպէս ըսի, կ՚ու­զեմ որ այս գա­ղու­թը սի­րենք։ Ասի­կա մեր վեր­ջին պա­տու­հանն է Թուրքիոյ վրայ բա­ցուած։ Եթէ մենք մեր գո­յու­թիւնը, մեր իմաս­տը այս տա­րած­քի վրայ պի­տի շա­րու­նա­կենք որ­պէս հա­յեր, նաեւ պի­տի հասկնանք որ այստեղ պատ­մութիւն մը կայ, որ չենք կրնար ջնջել։ Չենք կրնար մոռ­նալ եւ ամե­նակա­րեւո­րը այս բո­լորին մէջ մենք պի­տի գուրգու­րանք այս հա­մայնքին։ Պի­տի սի­րենք այս հա­մայնքը։ Որով­հե­տեւ մեր ան­ցեալն ալ կայ հոս։ Իսկ եթէ մենք այդ ան­ցեալը կ՚ու­զենք ապ­րեցնել, Այնթա­պի, Քի­լիսի, Պի­րէճի­կի, Ուրֆա­յի, Տիգ­րա­նակեր­տի, Պոլ­սոյ, Սկիւ­տա­րի մեր տու­նե­րու բա­նալի­ները պէտք չէ կորսնցնենք։ Այդ բա­նալի­ները պէտք է պա­հենք։ Այս օրի­նակը Ռո­պըրթ Ֆիս­քէն սոր­ված եմ։ Ան յօ­դուած մը գրած է պա­ղէս­տինցի­ներու մա­սին, որ մին­չեւ հի­մա բռնա­գաղ­թո­ւած են, դուրս դրո­ւած են, բայց իրենց մօտ կը պա­հեն եր­բեմնի տու­ներնուն բա­նալի­ները։ Մենք հա­յերս այս է որ պէտք է սոր­վինք։ Շատ դիւ­րին է Ամե­րիկա ապ­րիլ եւ Թուրքիան քննա­դատել, պոլ­սա­հայե­րը քննա­դատել եւ ամէն ինչ քննա­դատել։ Բայց մենք պար­տա­ւոր ենք պահ­պա­նելու։ Պար­տա­ւոր ենք կա­ռու­ցե­լու։ Մե­զի հա­մար Թուրքիոյ բնաջնջու­մը տե­սու­թիւն մը պի­տի չ՚ըլ­լայ։ Մենք ատի­կա պի­տի չ՚ու­զենք։ Պի­տի ու­զենք ապ­րիլ, գո­յատե­ւել եւ բար­գա­ւաճիլ՝ որ ամե­նակա­րեւորն է։

Լ.Ք.- Ու­սումնա­սիրա­կան այս առա­ջին գիր­քը միայն հա­յերէ՞ն պի­տի տպուի եւ ե՞րբ։

Ս.Ա.- Այո, միայն հա­յերէն պի­տի տպուի։ Ան կը պա­րու­նա­կէ հա­յերէն լե­զուով հար­ցազրոյցներ եւ նաեւ յօ­դուած­ներ։

Ամե­նաու­շը Սեպ­տեմբե­րին պէտք է լոյս տես­նէ։ Կը ծրագ­րեմ սոյն տա­րուայ Հոկ­տեմբեր ամ­սուն Պոլ­սոյ մէջ ըն­թերցող­նե­րուն ներ­կա­յաց­նել հա­յելիի մը բնոյ­թով այս աշ­խա­տու­թիւնը։

Լ.Ք.- Դուք Լի­բանան ծնած էք։ Իսկ ձեր նախ­նի­ները Թուրքիոյ հետ կապ ու­նի՞ն։

Ս.Ա.- Այո։ Մայ­րի­կիս ըն­տա­նիքը Ատա­նայէն է։ Հայ­րի­կիս ըն­տա­նիքը Պի­րեճի­քէն։ Պի­րեճիք Ուրֆա­յի կող­քին պզտիկ գիւղ մըն է, ջրա­ռատ, շատ գե­ղեցիկ։ Չեմ եղած, բայց կ՚ու­զեմ ըլ­լալ։ Հայրս ծնած է Սու­րիոյ կող­մը, Ճե­րապ­լուս։ Մա­յիիկիս ըն­տա­նիքը, երբ Ատա­նայէն Պէյ­րութի նա­ւահան­գիստ եկած են, նախ իջե­ւանած են Զահ­լէ գիւ­ղա­քաղա­քը։ Մայրս հոն ծնած է։

Հօ­րենա­կան կող­մէ մեծ մայ­րիկս ճանչցած եմ։ Իմ թրքե­րէնի իմա­ցու­թիւնս իրեն կը պար­տիմ։ Թա­գու­հի նե­նէս շատ աշ­խա­տասէր կին մըն էր եւ թրքա­խօս էր։ Միշտ կ՚ու­զէր թոռ­նիկնե­րուն լաւ բան մը ընել, լաւ ճա­շեր եփել։ Հայրս եւ իր մայ­րը թրքե­րէն կը խօ­սէին իրենց մի­ջեւ։ Հայրս շատ լաւ թրքե­րէն կը խօ­սէր եւ բա­ցառիկ քրտե­րէն։ Ճե­րապ­լուսի մէջ իրենց հա­րեւան­նե­րը քրտեր եղած են եւ մեծ հայրս ձէ­թի առեւ­տուրի լաւ գործ ու­նե­ցած է։ Մայրս ալ թրքե­րէն գի­տէր, բայց քիչ մը Թա­գու­հի նե­նէէս տար­բեր էր։ Հայրս եւ մայրս մե­զի հետ միշտ հա­յերէն խօ­սած են։ Մեր տան մէջ բնաւ թրքե­րէն չէ հնչած։

Լ.Ք.-Վեր­ջին խօսք ըլ­լա­լով մե­զի ի՞նչ կրնաք ըսել։

Ս.Ա.-Մեր ճա­շերը, մեր երաժշտու­թիւնը… Այս բո­լորը մե­զի պատ­գամներ են։ Ինչպէս ըսի, եթէ մենք կ՚ու­զենք ապ­րիլ այս շրջա­նի մէջ, պի­տի հասկնանք թէ ո՞վ է մեր շուրջը։ Ճիշդ է որ մե­զի հան­դէպ մեղ­քեր գոր­ծո­ւած են, բայց ճամ­բայ մը պի­տի գտնենք։ Ինչպէս Հրանդ Տին­քը կ՚ըսէր, ջու­րը իր ճամ­բան կը գտնէ, մենք ալ ապ­րե­լու ճամ­բայ մը պի­տի գտնենք։ Այսքան տա­րի է որ Հայստանն եմ, նման ատե­լու­թիւն չէր եղած Թուրքիոյ հան­դէպ։ «Առանց թուրքի Հա­յաս­տան» կ՚ըսեն։ Կը հասկնամ, ծանր ժա­մանակ­ներ են, մենք վի­րաւոր ենք։ Բայց թուրքի հան­դէպ ատե­լու­թիւնը օգուտ մը չի տար, տեղ մը չի տա­նիր մեզ։ Ատե­լու­թիւնը նախ վնաս է մե­զի։ Ես չեմ ըսեր որ սի­րենք, սի­րաբա­նինք։ Բայց այս ատե­լու­թիւնը մե­զի վնաս է։ Մենք նաեւ ու­րիշ ձե­ւով, ու­րիշ տե­սան­կիւնէ պէտք է նա­յինք խնդիր­նե­րուն։