Պարտին ներողութիւն խնդրել
վարդան
էսդուգեան
Վարդան Էսդուգեան- Արամ Անտոնեան իր գրքին մէջ կ՚անդրադառնայ Նաիմ Պէյի յուշերուն։ Անտոնեան ի՞նչպէս կը ներկայացնէ զանոնք։
Թաներ Աքչամ- Անտոնեան Նաիմ Էֆէնտիի յուշագրութիւնները եւ Թալեադ Փաշայի հեռագիրները կը հրատարակէ «Մեծ Ոճիրը» անուն գիրքին մէջ, 1920-ին։ Տարի մը ետք հրատարակուեցաւ գիրքին ֆրանսերէն եւ շատ թերի անգլերէն թարգմանութիւններով ամփոփումը։ Անտոնեան գնած է այս փաստաթուղթերը, ուր շուրջ 50 Օսմանեան փաստաղուղթեր ընդօրինակուած են Նաիմ Պէյի ձերագրով։ Ան Անտոնեանին տրամադրած է նաեւ 20 բնագիրներ, որոնցմէ 14-ի պատճէնը տեղադրուած է հայերէն հրատարակութեան։
Վ.Է.- Իսկ ինչե՞ր կան հեռագիրներուն մէջ։
Թ.Ա.- Յատկապէս Թալեադ Փաշայի վերագրուած կարգ մը հեռագիրներէն կը կարդանք հայոց սպանութեան մասին յստակ հրահագներ։ Նշեմ որ այս հեռագիրները միայն թուանշաններ» կը բաղկանային, որուն պարզումը Նաիմ Պէյ կը նշէ իր յուշագրութեան մէջ։
Վ.Է.- Ցեղասպանութիւնը ուռացողները ի՞նչ կը պնդեն այս փաստաթուղթերուն համար։
Թ.Ա.- Շինասի Օրէլ եւ Սիւրէյյա Եուճա 1983-ին հրատարակեցին «Հայոց կողմէ Թալեադ Փաշային վերագրուած հեռագիրներուն իրողութիւնըէ անուն գիրք մը։ Իրենց առարկութիւնը կառուցեցին երեք սիւներու վրայ։ ա- Նաիմ Էֆենտի կոչեալ պաշտօնեայ մը չկար Օսմանեան պետութեան կազմին մէջ։ բ- Գոյութիւն չունեցող մէկը յուշագրութիւն ալ չունենար։ գ- Թալեադ Փաշայի վերագրուած ու այլ հեռագիրները կեղծ են եւ յօրինուած են Անտոնեանի ու այլ հայոց կողմէ։ Այս վերջին վարկածին համար ներկայացուցին 12 պատճառաբանութիւններ։ Առաջին տպաւորութիւն որպէս, այս պնդումները բաւական հաւաստի գտնուեցան։ Միւս կողմէ Անտոնեան այս փաստաթուղթերը իր հետ Փարիզ տարաւ եւ յանձնեց Պօղոս Նուպար Փաշայի անուան
գրադարանին, ուրկէ անյայտ կորսուեցան 1950-էն ետք։ Օրէլի եւ Եուճայի գիրքը հայոց ուղղեալ ատելութեան կարեւոր գործիքներէն մէկը դարձաւ եւ մինչեւ օրս ալ կը շահագործուի նոյն նպատակով։
Վ.Է.- Իսկ դուք կը հերքէք Օրէլն ու Եուճան եւ կը պնդէք որ յուշագրութիւնը եւ հեռագիրները կեղծ չեն։
Թ.Ա.- Այո, Օրէլի եւ Եուճայի այս մասին բոլոր պնդումները սխալ են։ Այս նիւթը ուսումնասիրելու ընթացքին շատ կարեւոր գիտելիքներ եւ փաստաթուղթեր յայտնաբերեցի։ Նախ սպայակոյտի արխիւներէն յստակօրէն ստուգեցի Նաիմ Էֆէնտի անուն Օսմանեան պաշտօնեային գոյութիւնը։ Իր ստորագրութեան բնագիրը պարունակող փաստաթուղթ մը հրատարակուած է սպայակոյտի կողմէ, որ տեղադրած եմ գիրքիս մէջ։ Ստուգեցի նաեւ յուշագրութիւնը, որուն ամբողջական պատճենահանումը հրատարակած եմ գիրքիս մէջ։ Անգամ մը եւս յայտնեմ թէ Օրէլի եւ Եուճայի այս մասին բոլոր պնդումները դիտումնաւոր կերպով սխալ են։
Վ.Է.- Գիրքի հրատարակութիւնը ի՞նչ ազդեցութիւն կ՚ունենայ ցեղասպանութեան պատմագրութեան մէջ։
Թ.Ա.- Նաիմ Էֆենտիի մը գոյութիւն չունենալը, յիշատակարանին յերիւրածոյ, Թալեադ Փաշայի հեռագիրներուն կեղծ ըլլալը 1915-ին կատարուածները ուռացողներու կարեւորագոյն միջոցը եղած էր։ Այս գիրքով կը փլի իրենց կառուցած սուտ աշխարհը։ Անշուշտ որ ուռացումը որդեգրած շրջանակներ պիտի չփոխեն իրենց տեսակէտը, բայց պիտի հարկադրուին նոր սուտեր հնարելու։ Ի վերջոյ ցեղասպանութեան ուռացումը փաստաթուղթերու բացակայութիւնով կամ անբաւարարութեամբ չէ որ կը կայանայ։ Քաղաքական դիրքորոշում մըն է անցեալը ուռանալ։ Արդարեւ որքան ալ շատ ըլլան անցեալի իրողութիւնը ապացուցող փաստերը եւ տուեալները, անոնք այս բոլորը շրջանցելով իրողութիւնը մերժելու եղանակներ եւ ձեւեր պիտի գտնեն։
Այս պատճառաւ ալ կը կարծեմ թէ պետութեան տեսութիւնը պաշտպանողներ պիտի շարունակեն իրենց գիտցած յանկերգը երգելու։ Բայց այս գիրքը պատմութեան վերաբերեալ սուտի պատին կարեւորագոյն աղիւսներէն մէկն է, որ քանդեց հանեց իր տեղէն։ Պաշտօնական տեսութեան պաշտպանները յետ այսու Նաիմ Պէյի յուշագրութենէն, Թալեադ Փաշայի հեռագիրներէն դուրս պատրուակներ թող փնտռեն։
Իմ բուն ակնկալութիւնս ուրիշ է։ Կը սպասեմ որ ներողութիւն խնդրեն հայերէն։ Այս յիշատակարանը եւ հեռագիրները պատրուակելով հայոց ուղղեալ ատելութիւնը քրքրողներէն կը սպասեմ որ ներողութիւն խնդրեն։
Գիրքս կ՚ապացուցէ թէ ոչ Անտոնեան եւ ոչ ալ ուրիշ ոեւէ հայ պատմութիւնը չեն յեղադիւրած։ Անտոնեան հրատարակած է այն ինչ որ իրեն տրամադրուած է։ Ուրեմն 1983 թուականէն ցայսօր ով որ այս գիրքին միջոցաւ հայերը նախատեց, պարտաւոր է ներողութիւն խնդրելու։ Ես իմ հաշւոյս այդ ներողութիւնը զլացող ոչ ոքի հետ այս նիւթը քննարկելու համար բանավէճի կը մտնեմ։
«Նաիմ Էֆենտիի յուշագրութիւնը եւ Թալեադ Փաշայի հեռագիրները»
Թաներ Աքչամ
«Իլեթիշիմ»
Իսթանպուլ 2016,
278 էջ
