Պատմութեան նոր լուսաբացներ
Իւրաքանչիւր անգամ ուրախութեան ալիք մը կը պատէ մեզ, երբ կը ծանօթացնենք «Արաս» հրատարակչութեան նոր մէկ գործը։ Մօտ անցեալին Իսթանպուլի գիրքի փառատօնի նախօրեակին անդրադարձած էինք շարք մը նոր գործերու մասին։ Այդ օրերուն իսկ հրատարակչատունը կ՚աւետէր, թէ մամուլի տակ է նոր գիրքեր, որոնք շուտով կը տրամադրուին ընթերցողներուն։ Ահա այսօր անոնցմէ երկուքը արդէն լոյս տեսած են։
«Դաշնակներ եւ Իթթահատականներ» ուսումնասիրութիւնը շատ կարեւոր նիւթի մը վերլուծումն է, տրուած ըլլալով որ այս երկու կուսակցութիւններու յարաբերութիւնները խորապէս ազդած են մեր պատմութեան եւ ունեցած են ճակատագրական դերակատարութիւն։ Տիգրան Մեսրոպ Գալիկեանի այս ուսումնասիրութիւնը ունի յատուկ նշանակութիւն մը եւս, քանի որ ան մեզ կը ներկայացնէ առաջին անգամ հրատարակուած բազմաթիւ վաւերագրական տուեալ։ Գալիկեան այս նիւթով բազում հրատարակութիւններու հեղինակն է եւ կը կատարէ «Արմէնիան Ռըվյու» պարբերականի խմբագրի պաշտօնը։ Ան դասախօս է նաեւ Ուորչիստըր համալսարանի պատմութեան բաժնին մէջ։
«Արաս»ի հրատարակած երկրորդ գիրքը իրականութեան մէջ շարքի մը նոր օղակն է, քանի որ հրատարակչատունը միջոցէ մը ի վեր լոյս կ՚ընծայէ պատմաբան Ռիչարտ Յովհաննիսեանի շատ կարեւոր ուսումնասիրութիւնը՝ հայկական քաղաքներու պատմութիւնը։ Իրականութեան մէջ անուանի գիտնականի տարիներու ընթացքին կատարած դասախօսութիւններէն պատրաստուած այս շարքը նախապէս մեզ ներկայացուց Բաղէշ-Մուշի ի եւ Վանի պատմութեան ձօնուած ուսումնասիրութիւնները։ Այս անգամ Յովհաննիսեան կը քննարկէ հայ իրողութեան մի այլ շատ կարեւոր կեդրոնը՝ Խարբերդը։ Այս մասին կատարած հաղորդագրութեան մէջ «Արաս» հրատարակչութիւնը կը նշէ նաեւ շարքի յաջորդ գիրքերը, որոնք են՝ Էրզրում, Սեբաստիա, Տիարպէքիր եւ Եդեսիա, Կիլիկիա, Սեւ Ծովեան շրջան, Իսթանպուլ, Կարս եւ Անի, Զմիւռնիա, Կեսարիա եւ Կապատովկիա, Փոքր Ասիա, Մուսա Լեռ։
Ինչպէս կը տեսնուի շարքի ամբողջացումով մեր գրադարանները պիտի ունենան հայոց բնաշխարհի եւ ապրած վայրերու մասին լիակատար հատոր մը։
Իր հրատարակութեան սկսած օրէն ցայսօր «Արաս» կը ձգտի շատ կարեւոր բաց մը լրացնել մեր իրողութեան մէջ եւ շարունակել այն թանկագին աւանդը, որ օժտեց մեր մտքի զարգացումին մինչեւ Մեծ Աղէտի տարիներուն։ Ոչ միայն հրատարակչութիւնը, այլ ամբողջական կերպով մտքի զարգացումը կանգ առած էր կարծես 1915 տխուր թուականով եւ այսօր այդ հանգած կրակի մոխիրները կրկին բոցավառուած են շնորհիւ նուիրեալ գործիչներու, կամ ալ այս օրինակով եթէ ըսենք՝ հրատարակիչներու, խմբագիրներու, հեղինակներու ջանքերուն։
