Պատմութեան հետ սեղան նստած

ՎԱՀԱԳՆ ՔԷՇԻՇԵԱՆ

[email protected]

Պահ մը եւս կայ բո­լորիս կեան­քե­րուն մէջ, որը մեր վրան այնքան ազ­դած կ՚ըլ­լայ դրա­կանօ­րէն, որ մեր բո­լոր կեան­քի ըն­թացքին կը փոր­ձենք հաս­նիլ անոր, նոյն պա­հը վերստեղ­ծել, նոյնքան ու­րախ ըլ­լալ։ Շատ ան­գամ այս երկրորդ պա­հը մենք մեր վրան չէ որ փոր­ձած կ՚ըլ­լանք, այլ ու­րի­շի մը վրան տե­սած, ու նոյ­նին ցան­կա­ցած կ՚ըլ­լանք, ու ան է որ կը փոր­ձենք իրա­կանաց­նել մեր ամ­բողջ կեան­քին ըն­թացքին։ Տես­լա­կան մը ըսենք, տե­սակ մը երա­զանք, յոյս կամ փա­փաք, ձգտում, եւայլն։ Այդ պա­հին հետ կ՚ու­զենք ի մի գալ միշտ, կ՚աշ­խա­տինք, կը չար­չա­րուինք, մենք մեզ ու­րիշ էակ­նե­րու հետ կը կա­պենք, ու նոյ­նիսկ մեր սի­րած­նե­րէն կը բաժ­նուինք այդ պա­հին հաս­նե­լու հա­մար։ Ոճիր­ներ կը գոր­ծենք։ Բայց եր­բեմն ալ չենք հաս­նիր անոր ամէն ին­չին հա­կառակ։ Ան­ցեալին մեծ եր­կիր ու­նե­նալու մա­սին կը շա­րու­նա­կենք խօ­սիլ, մեծ թա­գաւոր­ներ ու­նե­նալու մա­սին կ՚եր­գենք, բայց չենք կրնար այդ մէկ սե­ղանը վա­յելել, այդ մէկ մո­մը վա­ռել, այդ մէկ բա­ժակ գի­նին հա­մով, առանց երկմտան­քի ըմ­պել։

Ու­րիշ պահ մը կայ բո­լորիս կեան­քին մէջ, առե­րեսու­մի պահ մը, որ կը պա­տահի գո­նէ մէկ ան­գամ։ Զա­նազան առե­րեսումներ կան ան­շուշտ, Ֆրօյտ պի­տի ըսէր առե­րեսու­մը «հայր» կեր­պա­րին հետ ամե­նէն ծանրն է։ Սա­կայն մեր այ­սօ­րուան հա­սարա­կու­թեան եւ այ­սօ­րուան իրա­կանու­թեան մէջ, ամե­նէն ծանր առե­րեսու­մը կը թուի ըլ­լալ առե­րեսու­մը մեր վա­խերուն հետ, մեր ման­կութե­նէն, մեր ան­ցեալէն մե­զի յանձնուած իրա­կանու­թիւննե­րուն հետ։ Մար­դիկ կան որոնք կա­տու­նե­րէ կը վախ­նան, ու­րիշներ շար­ժող առար­կա­ներէ, ոմանք փակ սե­նեակ­նե­րէ կը վախ­նան, մա­նաւանդ վե­րելակ­նե­րէ։ Ու­րիշներ մի­նակ մնա­լէ կը վախ­նան, իրենց դրա­մատան հա­շիւին վրայ կը վախ­նան, գո­ղերէն կը վախ­նան ու դու­ռե­րը կը կող­պեն տաս ան­գա­մով։

Այս վա­խերուն հետ առե­րես­ման պա­հեր կան մեր կեան­քե­րուն մէջ, որոնք ազատ կ՚ար­ձա­կեն մեզ մեր վան­դա­կէն, մեր ան­ցեալէն ու պատ­մութե­նէն, առե­րեսու­մը չէ միայն, նաեւ այդ առե­րես­ման բե­րած հե­տեւանքնե­րուն հետ կը հաշ­տուինք ու կը թե­ւակո­խենք գո­յու­թեան նոր հանգրուան մը։ Եր­բեմն ան­շուշտ բնաւ չենք ալ առե­րեսուիր, պատ­մութեան հետ, ան­ցեալին հետ սե­ղան չենք նստիր, այդպէս ալ տե­ղի չու­նե­նար այդ ընթրի­քը։ Չենք կրնար հաշ­տուիլ մեր սխալ­նե­րուն հետ, ու մեր բո­լոր յան­ցանքնե­րը կը բար­ձենք ու­րիշնե­րուն վրայ, ու ճիշդ այդ պատ­ճա­ռով կը շա­րու­նա­կենք վախ­նալ այդ փոք­րիկ կա­տուէն։

Ու եր­բեմն այս եր­կուքը, առե­րես­ման պա­հը, եւ երա­զային պա­հը, իրա­րու այնքան կա­պուած կ՚ըլ­լան, այնքան իրա­րու մէջ խճճուած ու հան­գոյց դար­ձած, որ ան­կա­րելի կ՚ըլ­լայ քա­կել կծի­կը։ Այդ կծի­կին ծայ­րը փնտռե­լով կ՚անցնին ամ­բողջ տա­րիներ, եր­բեմն նոյ­նիսկ կեան­քեր։ Սա­կայն կու գայ այդ լու­սա­ւորեալ պա­հը, միայն այն ատեն երբ որո­շենք նստիլ պատ­մութեան հետ սե­ղան, հոն է որ կը գտնենք կծի­կին ծայ­րը, ու հան­գոյցը ճա­խարա­կի նման կը պար­պէ ինքզինք, քա­շելով իր ետին ճա­խարակն ալ, ընթրի­քի սե­ղանն ալ, գի­նիի շի­շերն ալ, բա­ժակ­ներն ալ, կա­տուն ալ, պա­հարան­նե­րու մէջ թաք­նուած դե­ւերն ալ, հո­ղին տա­կի կմախքներն ալ։