Ազատը ո՞վ է, կեավուրը՝ ո՛վ
ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
Վարչապետին փոխը, որ իրականութեան մէջ փոխին փոխն է, քանի որ վարչապետն ալ նախագահին փոխն է ժամանակակից Թուրքիոյ մէջ, նոր սահմանում մը գծած է անկախութեան գաղափարին համար։
«Անկախութեան նիւթին լրջօրէն պէտք է վերաբերինք։ Մեզի համար անկախութիւնը կեավուրին կեավուր ըսել ու իրեն դիմադրել կը նշանակէ»։ Ճի՛շդ այդպէս։ Ուրեմն թրքական հանրապետութիւնը 93-ամեայ պատմութեան մը աւարտին պիտի հասնէր ու կանգ առնէր կէտի մը, զոր Օսմանեան կայսրութիւնը լքած էր աւելի քան 180 տարի առաջ՝ Թանզիմաթէն անմիջապէս ետք յայտարարելով, թէ «օսմանեան երկրին մէջ այլեւս կեավուրին կեավուր պիտի չըսուի»։
Կեավուրը բառարաններէն դուրս ինկած բառ մըն է վաղուց։ Բացատրութիւն մը չունի, գոնէ ես չեմ հասկնար, թէ ինչ ըսել կ՚ուզուի այդ արտայայտութեամբ, սակայն Թուրքիոյ ճնշող մեծամասնութիւնը, որ խեղճութեամբ կը տապլտկի տակաւին կրօնական անիմաստ մոլեռանդութեան մը մէջ, կեավուրով կը հիւսէ պատնէշը իր ու աշխարհի մնացեալին միջեւ։ Երկրին նախագահը զրադաշտականութեամբ «կը մեղադրէ» քրտական շարժման առաջնորդները, որպէսզի պատնէշ մը դնէ անոնց ու հաւատացեալ քիւրտերուն միջեւ ու իր կողմը գրաւէ վերջիններս։ Այսինքն՝ կեավուր ըսելու այլ ձեւ մը գտած է։ Կամ հաշհաշի կը կոչէ բոլոր անոնք, որոնք իր պատկերացուցած մահմետականութենէն դուրս կը մնան. հաշհաշի են, օրինակ, կիւլենականները։ Իր ու իր նման մոլեռանդներուն պատկերացուցած աշխարհը հաւատացեալի ու անհաւատի բեւեռացում մըն է։ Դեռ քանի մը օր առաջ, համալսարանի մը նոր մասնաշէնքի բացման արարողութեան ժամանակ, հետեւեալը յայտարարեց նախագահը. «Մեր ցաւն ու սէրը իսլամն է։ Մեզի համար կարեւորագոյն պարագան ճշմարտութիւնը բացայայտող իսլամական կրօնքն է»։ Կարդացիք յայտարարութիւնը անձի մը, որ ամբողջ օրը Եւրոպան կը բնորոշէ որպէս քրիստոնեաներու միութիւն, քրիստոնէական ակումբ։
Փոխին փոխը՝ «Մեզի համար անկախութիւնը կեավուրին կեավուր ըսել ու իրեն դիմադրել կը նշանակէ»։
Իսկ հարիւրաւոր լրագրողներ բանտարկող, լեզուաբաններ ու արձակագիրներ ազատազրկող պետական համակարգ մը քննադատելը անկախութիւն-ազատութիւն կը նշանակէ՞, փոխին յարգելի փոխը։
Իսկ զինք քննադատողները, զինք երգիծանկարի վերածողները բանտարկողը միթէ անկախութի՞ւն կամ ազատութի՞ւն կը շնորհէ իր ընդդիմադիրներուն։
Իսկ եթէ ձեր ըսած կեավուրն ենք ու ձեր պաշտած աստուածները չենք ընդունիր, մնաց որ ո՛չ մէկ աստուած կ՚ընդունինք, ո՛չ մէկ տաճար, ո՛չ մէկ մզկիթ, ո՛չ մէկ եկեղեցի կամ սինակոկ, որոնք մշակութային հարստութիւն են սոսկ մեզի համար, ճարտարապետական կոթողներ, ո՛չ մէկ գերբնական ուժ, ո՛չ մէկ կրօնք, որ ազգագրական երեւոյթ մըն է, մշակութաբանական ուսումնասիրութեան առարկայ մը միայն, ի՞նչ պիտի ըլլայ մեր վիճակը, պիտի զրկուի՞նք անկախութենէն, յարգելի փոխին-փոխը։ Ձեր մոլեռանդ հասարակութեան թիրա՞խը պիտի դառնանք։ Մեզի՞ կ՚ուղղէք մարդոց բարկութիւնն ու ատելութիւնը։
Իսկ, սիրելի փոխին-փոխը, ո՞ւր դնել այն անձերը, որոնք մարդիկը կրօնական անիմաստութենէն փրկելու, զանոնք կրօնքի շահագործումէն ազատագրելու մէջ կը տեսնեն իրենց առաքելութիւնը։ Դուք, ձեր կրօնապաշտ կուսակցութիւնը, տակաւին վերջերս փաստեցիք, որ կրթութիւնն ու գիտութիւնը կարեւոր են այնքան ժամանակ, երբ տգիտութիւնը կը խորացնեն։ Խեղճ աշակերտուհիներ կրօնական միաբանութեան մը հանրակացարանին մէջ հրոյ ճարակ երբ կը դառնային անցեալ շաբաթ, դուք նոյն օրը, նոյն քաղաքին մէջ, հրկիզեալ հանրակացարանէն հազիւ քանի մը քիլօմեթր հեռաւորութեան վրայ, միւֆթիի փառահեղ շէնքի մը բացումը կը կատարէիք։
Ո՞վ է ազատն ու անկախը, փոխին-փոխ։ Ա՞ն, որ աշխատավարձ կը ստանայ, նուիրատուութիւն կը ստանայ, չի՛ բաւեր, կաշառք կը ստանայ, խաչագողութիւն կ՚ընէ, եկեղեցական իրեր կը վաճառէ, ազգային հարստութիւն կը կողոպտէ, մարդիկը կը շահագործէ, կը կեղծէ, հարուստին պնակը կը լիզէ՝ քանի մը ղրուշ աւելին շահելու համար, խորաններուն վրայ, մզկիթներուն մէջ քարոզ կը խօսի ու մարդիկը իրարու կը թշնամացնէ, ի մի բան կեավուրը կեավուր կը կոչէ 24 ժամ։ Այս մա՞րդն է անկախութիւնն ու ազատութիւնը վայելողը։
Հապա անո՞նք, զորս դուք, ձեր կառավարութիւնը, ձեր մոլլաները, իմամները, կաթողիկոսները, պատրիարքները, տէրտէրները մահուան կ՚ուղարկէք այլ մարդիկը սպաննելու պարագային անոնց դրախտ խոստանալով, նահատակութեան բաժակ-մարտիրոսի պսակ կը խոստանաք անոնց, եւ դեռ երկրին սիրտը կ՚ուղարկէք զանոնք՝ հանք փորելու համար ու անոնց լոյս աշխարհ հանած ոսկիներով, արծաթներով ձեր պալատները, ձեր կաթողիկոսարանները, ձեր օրինաւոր ու ապօրէն կիներուն լանջերը կը զարդարէք։ Հապա անո՞նք… Անկախութիւնն ու ազատութիւնը նաեւ իրե՞նց կը վերաբերի։
Փոխին-փոխին շնորհակալ եմ որ իմ անկախութիւնս ու ազատութիւնս ընդարձակեց այնքան մը, որ ուրիշները կրնամ կեավուր կոչել։ Ան, այսինքն փոխին-փոխը, քանի մը օր ետք ըրաւ նաեւ կեավուր բառին սահմանումը։ «Կեավուրը ոչ-մահմետականները անուանարկելու համար չէ գործածուած։ Մեր բառապաշարաին մէջ կեավուր կոչուած են անոնք, որոնք եղած են անգութ, բռնացող, կայսերապաշտ։ Անձ մը կրնայ մահմետական ըլլալ, սակայն միաժամանակ կոչուիլ կեավուր, եթէ անգութ է, անարդար է այլոց հանդէպ»։
Ուրեմն ես կ՚ուզեմ իմ ազատութիւնս ու անկախութիւնս գործածել մինչեւ յետին կէտը եւ կեավուր կոչել անոնք, որոնք ոստիկաններու ձեռքով սպաննուած 15-ամեայ մանուկները յետմահու իսկ դեռ կը հալածէին, կեավուր կոչել անոնք, որոնք հարաւ-արեւելեան քաղաքներու նկուղներուն մէջ մարդիկը կը հրկիզէին, զանոնք կը զրկէին իրենց կեանքէն, տունէն, զաւակներէն, կեավուր անուանել անոնք, որոնք հիւանդկախ գրողներ կը բանտարկեն, կեավուր կոչել անոնք, որոնք մամլոյ ազատութիւնը կը սահմանափակեն եւ կեավուր կոչել անոնք, որոնք տակաւին կեավուրի-իսլամի հաշիւներով կ՚առաջնորդուին...
