Առերեսուիլ մեր ներքին ատրպէյճանցիին հետ

ԱՐԻՍ ՆԱԼՃԸ

Ինչպէս որ Ապ­րիլ ամի­սը հա­յոց հա­մար մեծ նշա­նակու­թիւն ու­նի, ատրպէյ­ճանցի­ներու հա­մար ալ յա­տուկ նշա­նակու­թիւն ու­նի Փետ­րուար ամի­սը։ Յատ­կա­պէս վեր­ջին եօթը տա­րինե­րուն կը հե­տեւիմ այն իրո­ղու­թեան, թէ Ատրպէյ­ճա­նի քա­րոզ­չա­մեքե­նան Խո­ճալուի դէպ­քե­րը օրա­կար­գի բե­րելու հա­մար լայն կը բա­նայ իր քսա­կը։ Խո­ճալուի յի­շատա­կու­մի ձօ­նուած մի­ջոցա­ռու­մի մը առա­ջին ան­գամ վեց տա­րի առաջ Պոլ­սոյ Թաք­սի­մի հրա­պարա­կին վրայ մաս­նակցած էի։ Մի­ջոցա­ռու­մին ներ­կայ էր նաեւ, այդ շրջա­նին Ներ­քին գոր­ծոց նա­խարա­րը, որու անու­նը յի­շել իսկ աւե­լորդ կը հա­մարեմ։ Հա­զարա­ւոր մար­դիկ ձեռ­քերնին հա­յոց ուղղեալ հայ­հո­յանքներ պա­րու­նա­կող թուղթե­րով հա­ւաքուած էին, իբ­րեւ թէ Խո­ճալուի զո­հերը յի­շատա­կելու։ Լին­տան սփիւռքա­հայ մըն էր եւ սփիւռքա­հայի մը յա­տուկ քա­ջու­թեամբ առաջ մղուեցաւ հա­ւաքոյ­թը նկա­րահա­նելու հա­մար։ Հե­տաքրքրա­կան ապ­րումներ էին, որոնք նաեւ ար­ձա­նագ­րուած են իմ տե­սախ­ցի­կի վրայ։ Ինչ հե­տաքրքրա­կան էր, որ անոնք կը փոր­ձէին մեզ հա­մոզել Խո­ճալուի դէպ­քե­րուն իրո­ղու­թեան, իսկ մենք նոյն հաս­տատ կամ­քով կը պատ­մէինք 15-ի կո­տորած­նե­րու մա­սին։ Զրոյ­ցը աւար­տին հա­սած էր մեր ջան­քե­րու տուած ար­դիւնքով։ Այդ նկա­րահա­նու­մը կա­րելի է դի­տել (http://www.dailymotion.com/video/xp58ht)։

Յա­ջոր­դող տա­րինե­րուն ինչպէս որ կը հե­տեւէի Հա­յաս­տան-Թուրքիա խնդիր­նե­րուն, գրե­թէ նոյն հա­մեմա­տու­թեամբ հե­տեւե­ցայ նաեւ Հա­յաս­տան-Ատրպէյ­ճան խնդիր­նե­րուն եւս։ Թուրքիոյ հե­ռուստա­կայա­նի հա­մար կը գտնուէինք Թպի­լիսի, ուր մե­զի սե­ղանա­կից եղած էր Ատրպէյ­ճանցի կին գոր­ծա­տէր։ Խօս­քի ըն­թացքին զիս մե­ղադ­րեց իր երկրին մա­սին հա­րեւան­ցի տե­ղեկու­թիւննե­րով խօ­սելուս հա­մար։ Այս խօս­քե­րը լուրջի առի եւ դի­մեցի Ատրպէյ­ճա­նի հիւ­պա­տոսա­րան վի­զա ստա­նալու հա­մար։ Ոչ թէ վի­զա չտուին, այլ ուղղա­կի դի­մումս մեր­ժե­ցին։ 2015-ին կրթա­թոշա­կէն օգ­տուելով այ­ցե­լեցի Ղա­րաբաղ։ Ղա­րաբա­ղի մէջ բազ­մա­թիւ հան­դի­պումներ ու­նե­ցայ տեղ­ւոյն իշ­խա­նու­թիւննե­րու հետ եւ այդ հան­դի­պումնե­րը հրա­պարա­կուե­ցան թէ «ԻՄՃ» հե­ռուստա­կայա­նի եւ թէ «T24» կայ­քէ­ջի վրայ։ Ան­գամ մը եւս գրգռած եղայ ատրպէյ­ճանցի­ներու հան­դուրժո­ղու­թեան սահ­մաննե­րը։ Ինչպէ՞ս կա­րելի էր Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խարար կո­չել Լեռ­նա­յին Ղա­րապա­ղի Արտ գործ նա­խարա­րը կամ ինչպէ՞ս կրնա­յի նա­խագահ ըսել, այդ երկրի նա­խագա­հին հա­մար։ Եւ այս ծանր մե­ղադ­րանքնե­րով ես ալ մաս կազ­մե­ցի Ատրպէյ­ճա­նի նշա­նաւոր սեւ ցան­կին։ «T24»ի մէջ լոյս տե­սած գրու­թիւննե­րուս հա­մար ծան­րօ­րէն մե­ղադ­րուեցայ Ատրպէյ­ճա­նի պատ­գա­մաւոր­նե­րու կող­մէ։ Անունս Ատրպէյ­ճա­նի խորհրդա­րանին մէջ հնչած էր։ Ինչ մեծ պա­տիւ։ Խոս­տո­վանիմ որ տա­կաւին չեմ հասկցած եւ ցան­կութիւն ու­նիմ հա­րեւան երկրի քա­ղաքա­ցինե­րուն հետ ուղղա­կի կեր­պով շփուելու։

Նա­խորդ շա­բաթ բո­լոր այս յու­շե­րը վե­րակեն­դա­նացան շնոր­հիւ Եւ­րոխորհրդա­րանի մէջ կա­տարուած մի­ջադէ­պի մը։ Ատրպէյ­ճանցի­ներ հա­յերու կազ­մա­կեր­պած մի­ջոցա­ռու­մը խան­գա­րել փոր­ձե­ցին դահ­լիճ բե­րելով Խո­ճալուի յի­շատակ­ման մա­սին վեր­տա­ռու­թիւն մը։ Այդ օր ես աշ­խա­տան­քի մէջ էի, հե­տեւա­բար կը բա­ցակա­յէի սոյն մի­ջոցա­ռու­մէն։ Իրա­կանու­թեան մէջ ժո­ղովի դահ­լիճ մտնող­նե­րը Եւ­րոխորհրդա­րանի մէջ պաշ­տօններ ստանձնած ատրպէյ­ճանցի­ներն էին, որոնց ըրած­նե­րը ընդհան­րա­պէս կ՚ան­տե­սուէր եւ­րո­պական իշ­խա­նու­թիւննե­րու կող­մէ։ Վեր­ջա­պէս մի­ջոցա­ռու­մը տե­ղի ու­նե­ցաւ եւ ամէն ոք կրցաւ իր խօս­քը լսե­լի դարձնել։

Սա­կայն այս բո­լորի մէջ ամե­նաիմաս­տա­լիցը մնաց Ղա­րաբա­ղի Արտգործ նա­խարա­րու­թեան խօս­նակ Ար­մի­նէ Ալեք­սա­նեանի ելոյ­թը։ «Մա­նուկնե­րուն հա­յերը սա­տանա­յի մը կեր­պա­րով ծա­նօթաց­նող հա­մակար­գէն ան­շուշտ որ դժուար է լու­ծում մը ակնկա­լել։ Մենք մեր երա­խանե­րը եր­բեք չենք թու­նա­ւորած նման ար­հա­մար­հանքով։ Թշնա­մի բա­ռը չենք օգ­տա­գոր­ծած ատրպէյ­ճանցի­ներու դէմ, այլ օգ­տա­գոր­ծած ենք -հա­կառա­կորդ- բա­ռը։ Այս ժո­ղովը խա­ղաղ մի­ջոց­ներ որո­նելու հա­մար կազ­մա­կեր­պուած է ու եթէ իրենք ալ կ՚ու­զեն լու­ծումի մը յան­գիլ, պէտք է հա­մապա­տաս­խան առա­ջարկնե­րով ներ­կա­յանան ժո­ղովին»։ Ալիք­սա­նեանի այս խօս­քե­րը ոեւէ քա­ղաքա­կան գոր­ծի­չի մը խօս­քե­րը չէ։ Ան կը խօ­սի ղա­րաբաղ­ցիի յա­տուկ ինքնավստա­հու­թեամբ։

Ան­ցեալին ես ալ ին­ծի հայ­հո­յանքնե­րով գրող­նե­րուն կը պա­տաս­խա­նէի «բա­րեկամ» ըսե­լով։ Ճիշդ է որ մենք հա­յերս հա­րեւան­նե­րը թշնա­մի տես­նել չենք ու­զեր, բայց եւ այնպէս ու­նինք մեր ներ­քին հա­րեւա­նի հետ բա­րեկա­մու­թիւն հաս­տա­տողը թշնա­մաց­նե­լու յատ­կութիւն մը։ Տա­կաւին եր­կու օր առաջ Հա­յաս­տա­նի մէջ կա­րեւո­րագոյն հա­սարա­կական ներդրումներ կա­տարած Թիւ­ֆէնքեան հիմ­նադրա­մի վա­րիչ Ռաֆ­ֆի Տու­տագլեան Պէյ­րութի հայ­կա­կան թա­ղամա­սի մէջ ան­յայտ ան­ձե­րու յար­ձա­կու­մին են­թարկուեցաւ ու ծե­ծուե­ցաւ։ Այստեղ «ան­յայտ ան­ձեր» եզ­րը պաշ­տօ­նական յայ­տա­րարու­թիւնն է, որուն հա­ւաս­տիու­թիւնը կը թո­ղում ըն­թերցող­նե­րու գնա­հատ­ման։

Եւ­րո­պա եկած օրէս սկսեալ գրու­թիւննե­րուս կամ տե­սանիւ­թե­րուս հայ­հո­յալից մեկ­նա­բանու­թիւններ կը տե­ղան ազ­գա­նու­նը «ով» մաս­նի­կով վեր­ջա­ցող մարդկանց կող­մէ։ Դժուար չէ այս յար­ձա­կումնե­րուն Ատրպէյ­ճա­նի Եւ­րո­պայի մէջ տա­րած լո­պիական աշ­խա­տու­թիւննե­րու հետ զու­գա­հեռու­թիւնը տես­նել։ Բայց նոյն հա­մեմա­տու­թեամբ տեղ­ւոյն հայ հա­սարա­կու­թեան ալ ատե­լու­թեան նշա­ւակ կը դառ­նանք պար­զա­պէս թուրքե­րու կամ ատրպէյ­ճանցի­ներու հետ խօ­սած ըլ­լա­լնուս հե­տեւան­քով։

Ի՞նչ կրնանք ըսել։ Հաս­կա­ցողու­թիւն պի­տի ցու­ցա­բերենք, թէ ատրպէյ­ճանցի եւ թէ հայ երի­տասարդնե­րուն։ Անոնք Եւ­րո­պայի կեդ­րո­նին ձիար­շա­ւի մը մրցող ձիերն են։

Յե­տոյ ռուս մաս­նա­կից մը խօսք կ՚առ­նէ ու կտրուկ կը վճռէ. «Պա­րապ բա­նավէ­ճերու մէջ էք։ Մենք ինչ որ ըսենք այն կ՚ըլ­լայ»։ Քա­նի մը օր անց Եւ­րոխորհրդա­րանը կ՚ան­տե­սէ Ատրպէյ­ճա­նի Ազա­տու­թիւննե­րու տե­ղեկա­գիրը եւ մենք հա­րեւան երկրի լե­զուն խօ­սելու ու­նա­կու­թիւն ու­նե­ցող­ներս կը մնանք մեր մե­նու­թեան մէջ։ Առանց որե­ւէ կող­մի հա­ճելի թուելու։ Ահա մեր ներ­քին ատրպէյ­ճանցին ու իր հոգերը։