Արցախ
«Արցախը Հայաստան է եւ վերջ»։
Վարչապետ
Արցախ. խորհրդանիշի վերածուած այս բառը այսօր դարձել է ընդդիմադիր կոչեցեալների բերանի ծամոն, աղմկարար ցոյցերի բարոյազուրկ շահարկուող հիմնական ատաղձ եւ այդ ստորացուցիչ քայլերը ձեռնարկողները՝ ենթադրաբար ծանօթ չեն նրա իրական պատմութեանը թէ՛ անցեալի, թէ՛ արդի յուզող խնդիրներին։
Մտադիր չեմ Արցախի պատմական անցեալը անելու, միայն թէ շատերը չգիտեն, որ նա Մեծ Հայքի տասներորդ նահանգն է եղել իր հինգ մարզերով՝ իմա մելիքութիւններով, որոնք տասնամեակներ շարունակ ունեցել են եղբայրասպան յարաբերութիւններ։ 1750-ական թուականներին Վարանդայի մելիքութեանն ուխտադրուժ միջոցով տիրացած մելիք՝ Շահնազար Բ, իր դէմ միաւորուած Ղարաբաղի միւս չորս մելիքութիւններին դիմադրելու համար, դաշնակցել է «սարըջալու» կոչուող վաչկատուն ցեղի աւազակապետ Փանահ խանի հետ եւ նրան տրամադրել Շոշի բերդը, որը Շահնազարի օգնութեամբ կառուցել է իր ամրոց նստավայրը՝ Փանահաբադ անունով ներկայ հռչակաւոր Շուշին(1)։ Իրաւ է նաեւ , որ պարբերաբար Արցախը բռնագրաւուել է պարսիկների կամ մոնղոլ-թաթարների կողմից ու ազատագրուել միաբանուած մելիքների ջանքերով, մինչեւ ռուսական զօրքի 1828-ի ժամանումը՝ ռուս-պարսկական պատերազմի առիթով, իսկ 1923-ին այն եղաւ Ստալինի արքայական նուէրը ազերիներին։ Մնացածը յայտնի է բոլորին։
Պատմական այս հակիրճ տեղեկութեանը, որ թերեւս ծանօթ չեն կամ անգիտակ են աղմուկով ու թոհ ու բոհով փողոց ելած երկրի փրկիչները, որոնց հիմնական կոչը հրաժարականի պահանջն է (իրաւական բարոյականութեան ո՞ր հիմունքներով), աւելորդ չէ 27-4-22-ին 4-րդ Իշխանութեան էջում եղած՝ Վանեցեանի գործակից, անվտանգութեան ազգային ծառայութեան սպայ՝ Միքայել Համբարձումեանի ուշագրաւ գրութիւնը.
«Նիկոլ Փաշինեանին դաւաճանի պիտակով խարազանելը առնուազն արդար չէ։ Նա որպէս երկրի ղեկավար գուցէ վատ կառավարիչ է, դիւրագրգիռ է, առանձին դէպքերում որոշումներ է կայացնում անարդար՝պահի ազդեցութեան տակ, որպէս գերագոյն գլխաւոր հրամանատար՝չունի բաւարար ռազմական փորձ ու գիտելիքներ, դիւանագիտութեան մէջ անհրաժեշտ ճկունութիւն եւ հեռատեսութիւն... սակայն, նա հայրենասէր, չկոռումպացված, իր գաղափարներին նուիրուած մարդ է, ով, թոյլ տալով ակնյայտ սխալներ, բացթողումներ, ունակ չէ գիտակցաբար գործել ի վնաս մեր հայրենիքի։ Յորդորում եմ ձեզ հանգիստ թողնել նաեւ նրա ընտանիքին, յատկապէս որդուն...»։
Այս գնահատականին բոլորը չեն, որ համակիր կը լինեն, մանաւանդ տարրական բարոյականութիւնից զուրկ քաղքենիացած թղթակիցները, որոնց համար բանականութեան որեւէ արգելք չկայ, առիթի պակաս եւս չկայ՝ դաւաճան ու հրաժարական գոռալուց զատ մտնեն ընտանեկան մթնոլորտ եւ աղմկեն, թէ վարչապետի դուստրերը «Disneyland» են յաճախել՝ ո՞ւմ փողով, ի՞նչ միջոցներով։ Մտայնութեան եւ բնոյթի ի՞նչ սնանկացում, որ ոմանց մօտ դարձել է տիրակալ ոճ։
Շահարկելը այլեւս որեւէ առնչութիւն եւ կապ չունի խղճմտութեան կամ որեւէ այլ զգացումի հետ, այն չոր ու ցամաք շահ է ոմանց համար, մինչեւ իսկ 28-ամեայ յղի կնոջ եղերական վթարը չվրիպեց նրանց աչքից, քանզի վրաերթի հեղինակը՝ վարչապետի թիկնազօրի վարորդներից մէկն էր։
Սուտն ու կեղծիքը տիրակալ է ոչ միայն հայրենի մամուլի շրջանակում։ Ապրիլ 29-ին «Ասպարէզ»-ը գրում է.
«Ընդդիմադիրները կը պնդեն, որ Փաշինեանի կառավարութիւնը մտադիր է Արցախը ճանչնալ Ատրպէյճանի կազմին մէջ, իսկ այդ, ըստ իրենց, կրնայ տապալիլ հանրային ճնշումով Փաշինեանը իշխանութենէն հեռացնելով»։
Տասնամեակների փորձ ունեցող յարգարժան օրաթերթի խմբագիրը նման անիմաստ ծանուցում անելու համար երկար դատելու կարիք չունէր, քանզի արդէն գրեթէ հարիւր տարի է, որ Արցախը Ատրպէյճանի կազմի մէջ է եւ դրօշ ծածանելով չէ, որ ընդդիմադիր ապիկարները պիտի փոխեն նրա կարգավիճակը. Ի՞նչն է դրդում «Ասպարէզ»-ի խմբագրին, եւ ոչ միայն նրան, թմբկահարել նման կոչեր, եթէ չլինէր շահարկումի նպատակը՝ չմոռանալով կարեւոր մի հանգամանք, որ Արցախի կարգավիճակի հարցը վարչապետի, կառավարութեան իրաւասութեան մաս չեն կազմում եւ բազմիցս յայտարարուել է, որ այդ ուղղութեամբ համատեղ քայլեր են ձեռնարկւում Արցախի ղեկավարութեան հետ եւ թէ ինչպէս պիտի փրկեն՝ անյայտ է։
Անկարելի է հարց չտալ, թէ ի՛նչ հաշուարկներով են համակերպւում պատկառելի անցեալ ունեցողները ընդդիմութիւն անուան տակ ամպագոռգոռ յայտ ներկայացնող նորածին խմբերի հետ, որ չունեն բովանդակային կարգախօսեր, գործողութիւնների որեւէ ծրագիր, չեն գիտակցում, որ վարչապետի հեռանալը՝ խնդրի լուծում չէ, իսկ երկրի համար որեւէ դրական հետեւանք չկայ։ Անհեթեթ կացութիւն, երբ շատերն են մոռանում, որ գողին ընկերացողը լիարժէք գող է, իսկ ո՞վ են նրանց հովանաւորները։
«Ամէն ինչ լաւ է լինելու, մնացել է մի քանի օր», Վանեցեանի եւ «Մայիսի 1-ին՝ տեղի է ունենալու վերջին տարիների ամէնից հուժկու հանրահաւաքը»։ Սաղաթելեանի յայտարարութիւնները պարտաւորիչ էին եւ անհասկանալի, թէ այդքան վստահելի ներուժի տէրերը ամիսներ է, որ երկրի հաւասարակշռութեան խախտումով են ծանրաբեռնուած՝ թէ՛ ԱԺ-ում եւ այժմ փողոցներում՝ դրօշ թափահարելով՝ որպէս դասալիք շատերի հետ միասին, դե՛ռ չեն կարողացել ըմբռնել, որ միակ ելքը եւ լուծումը Արցախի կնճռոտ վիճակի համար Հայաստանի ուժեղացումն է, մինչդեռ օրուայ այդ «հերոսները» ճիշդ հակառակն են ձեռնարկում։ Ի վերջոյ, ամպագոռգոռ կոչերի ու յայտարարութիւնների կողքին անհասկանալի է, թէ կա՞յ մի հայ ի սփիւռս աշխարհի, որ դէմ լինի Արցախի կարգավիճակի կարգաւորմանը։ Իմ գիտութեամբ՝ չկայ, իսկ մնացածը անբարոյական ստախօսութիւն է եւ ինքնախաբէութիւն։
Իսկ սպասուած «հուժկու հանրահաւաք»ի օրը փուչիկը պայթեց եւ հուժկու հանրահաւաքի փոխարէն հուժկու տխմարութիւնների շարան ունեցանք։ Յատուկ միջոցով հաշուարկից պարզուել է, որ Մայիս 2-ի, ժամը 18,40-ին հաւաքոյթի հրապարակում եւ յարակից տարածքներում գտնուել է շուրջ 3800 մարդ։
Անհերքելի եւ ցաւալի է, որ փողոցում տեղի ունեցածը ամբոխի գողապետական ընդվզում է պետականութեան դէմ, ուր բացակայ է բանականութիւնը եւ տիրակալ են անկիրթ, անիմաստ լուտանքները։ Այս շիլափլաւ եփող եւ մատուցողը երկու նախկին նախագահներն են, երբ նրանց հրամանին հետեւողները պղծել են նոյնիսկ սիրելի Արամ Խաչատրեանի արձանը՝ վրան հեծնելով, իսկ աւելի նողկալին, որ Միացեալ Նահանգներում պաշտօնական ընդունելութեան մուտքին, հայ քաջարի երիտասարդները հեղուկ են լցրել Լիազօր դեսպան Մակունցի վրայ, ինչպէս նոյն դասի մէկ ուրիշ խումբ բողոքի ցոյցով դիմաւորեցին Եւրախորհուրդի պատասխանատուին, որ եկել էր յայտնելու 2,6 միլիարդ եւրոյի դրամաշնորհի մասին։ Ամօթ։
Նողկանք է առաջանում, երբ հետեւում ենք թէ հարթակից ի՞նչ եւ ո՞վ է խօսում եւ ըստ այդ բարբաջանքների Շուշին վաղուց վերագրաւել են, իսկ Ալիեւը հոգեվարքի աստիճանի է, մինչդեռ բովանդակալից մէկ բառ չկայ, բացի Արցախը փրկելու անհրաժեշտ պայմանը, բայց չեն ասում, թէ՛ ինչպէ՞ս։
Ողբալի իրականութիւն։
(Սեն Ռաֆայէլ)
