Արմատական յոյսի ընկերաբանութիւնը եւ կենսաբանութիւնը

Մեզ անհրաժեշտ են արմատական յոյս եւ անդրազգային համերաշխութեան բոլորովին նոր գործելակերպներ՝ 21-րդ դարուն առաջադէմ ընկերական փոփոխութիւններու համար։

ՎՈՒՐԱԼ ԷՕԶՏԵՄԻՐ/ԹՈՐՈՆԹՕ

Թարգմանիչ՝ Արթուն Կեպենլիօղլու

Արուեստն ու գրա­կանու­թիւնը, որոնք կը բոր­բո­քեն առա­ջադէմ հա­սարա­կական շար­ժումնե­րը, ու­նին գաղտնի գոր­ծօն բա­ղադ­րիչ՝ փո­փոխու­թեան մշտա­կան յոյս։ Յոյ­սը կը կան­խէ հան­րա­յին քնա­փու­թիւնը եւ կեն­դա­նի կը պա­հէ քննա­դատա­կան միտքն ու քա­ղաքա­կան զբաղ­մունքը։ Յոյ­սը 21-րդ դա­րու դա­ժանու­թիւննե­րու, իրա­կան քա­ղաքա­կանու­թեան (realpolitik) եւ ինքնա­կալ­նե­րու դի­մադ­րութեան ձեւ մըն է։

Բայց ինչպէ՞ս յոյ­սը վառ պի­տի պա­հենք բազ­մա­թիւ ճգնա­ժամե­րու պայ­մաննե­րուն։ Դի­տար­կենք, օրի­նակ, կլի­մայա­կան ար­տա­կարգ իրա­վիճակ­նե­րը, պսա­կաձեւ ժահ­րը եւ այլ կեն­դա­նաբա­նական վա­րակիչ բռնկումնե­րը, որոնք կեն­դա­նինե­րէն կ՚անցնին մարդկանց եւ կը բո­ցավա­ռուին եսա­պաշ­տութեամբ, ամ­բո­խապաշտ ինքնա­կալ­նե­րու վե­րել­քը, քննա­դատա­կան կրթա­թոշակ­նե­րը թուլցնող խստա­ցած նո­րազա­տական հա­մալ­սա­րան­նե­րը եւ աշ­խա­տանոց­նե­րը, որոնք ապ­րանքի պի­տակ կպցնե­լով բո­լորին եւ ամէն ինչքի, սպառ­նա­լիք կը դառ­նան ապ­րե­լի մո­լորա­կի մը հնա­րաւո­րու­թիւննե­րու դէմ։ Ժո­ղովրդա­վարու­թեան եւ ազա­տու­թիւննե­րու հա­մար, աւե­լի քան պատ­մութեան հին ժա­մանակ­նե­րու, մեզ անհրա­ժեշտ են 21-րդ դա­րուն մտա­ծելու եւ յոյս սեր­մա­նելու ար­մա­տական նոր ձե­ւեր։

Տե­ղական եւ անդրազ­գա­յին փո­խօգ­նութեան նա­խագի­ծերու մի­ջոցով յու­սադրող ակնկա­լիք­ներ զար­գացնե­լը ար­մա­տական ժո­ղովրդա­վարու­թեան եւ հա­սարա­կական փո­փոխու­թիւննե­րու վե­րաբե­րեալ ակնկա­լիք­նե­րը իրա­գոր­ծե­լի դարձնե­լու կրնայ նպաս­տել։ Փո­խադարձ օգ­նութիւ­նը, սա­կայն, չսահ­մա­նափա­կել տնտե­սական հա­մերաշ­խութեամբ։ Եր­բեմն փո­խօգ­նութիւ­նը լաւ ունկնդիր մը ըլ­լալ ու ու­րի­շին ականջ կտրել եւ միասին հաց կոտ­րել կը նշա­նակէ։ Էմի Քի­յոմա­յին հետ կա­տարո­ւած հար­ցազրոյ­ցին մէջ Թամ­մի Քի­մը կը նշէ, որ «փո­խօգ­նութիւ­նը կա­րող է նշա­նակել ընթրիք, քա­ղաքա­կան բա­նավէճ, ապաս­տա­րան որե­ւէ մէկ բռնա­րարէն, բո­ղոքի ցոյ­ցեր, շքեղ կո­շիկ­ներ, ման­կա­կան խնամք կամ տաք լո­գանք»։ Այլ ժա­մանակ­նե­րուն՝ փո­խադարձ օգ­նութիւ­նը կը նշա­նակէ նոր տե­սու­թիւն եւ կի­րառու­թիւններ փնտռել բա­ցայայ­տե­լու հա­մար յե­ղափո­խական քա­ղաքա­կանու­թեան այդ խու­սա­փողա­կան բա­ղադ­րի­չը՝ ար­մա­տական յոյ­սը։

Յոյ­սը ու­նի կեն­սա­բանու­թիւն

Յոյ­սը պար­զա­պէս վե­րացա­կան դրա­կան ակնկա­լիք մը չէ, որը կը նստի մեր ականջնե­րու մի­ջեւ։ Դե­ղօրայ­քի մշակ­ման եւ ջղա­բանու­թեան հե­տազօ­տու­թիւննե­րը ցոյց կու տան, որ բա­ռերը եւ ապա­գայի վե­րաբե­րեալ մեր ակնկա­լիք­նե­րը կ՚իշ­խեն մեր վրայ եւ կը փո­խեն մեր ու­ղե­ղի տար­րա­բանու­թիւնն եւ օր­կաննե­րու գոր­ծա­ռու­թիւննե­րը։ Եթէ մենք կ՚ակնկա­լենք աւե­լի լաւ ապա­գայ, քան ներ­կան, կա­րող ենք աւե­լի մեծ հա­ւանա­կանու­թիւն ու­նե­նալ ճշգրտիւ անոր հաս­նե­լու հա­մար։ Ընդհա­կառա­կը, եթէ մենք կ՚ակնկա­լենք մութ ապա­գայ, կը մե­ծաց­նենք այդ մռայլ ապա­գայի հա­ւանա­կանու­թիւնը։

Այլ խօս­քով, ոչ միայն «մենք այն ենք, ինչ որ կ՚ու­տենք», ինչպէս կ՛ըսեն սննդա­բան­նե­րը, այ­լեւ «մենք այն ենք, ինչ կ՚ակնկա­լենք եւ կը պատ­կե­րաց­նենք ապա­գայի մա­սին» ու­ղե­ղի կեն­սա­բանու­թեան առու­մով։

Յոյ­սի կեն­սա­բանու­թիւնը կը նմա­նի ինքնի­րագոր­ծող մար­գա­րէու­թեան, որու հա­մաձայն դրա­կան ակնկա­լիք­նե­րը իրա­պէս կը ձե­ւաւո­րեն մեր ու­ղե­ղի տար­րա­բանու­թիւնը՝ հնա­րաւո­րու­թիւն տա­լու հա­մար այդ ապա­գային։ Յոյ­սի եւ դրա­կան սպա­սումնե­րու կեն­սա­բանու­թիւնը վա­ղուց յայտնի է դե­ղերի մշակ­ման ոլոր­տին, բայց կը մնայ «ան­յայտ» մի­ջազ­գա­յին յա­րաբե­րու­թիւննե­րու եւ ժո­ղովրդա­վարա­կան տե­սու­թեան ոլոր­տին։ Այս պատ­ճա­ռաւ, եկէք նա­յինք դե­ղերու զար­գացման գի­տու­թեան։

Ամե­նօրեայ ակնկա­լիք­նե­րու
ըն­կե­րաբա­նու­թիւնը

«Փլա­ցէպօ» բառն առա­ջին ան­գամ յայտնո­ւած է եբ­րա­յերէն Աս­տո­ւածաշնչի լա­տինե­րէն թարգմա­նու­թեան մէջ 1300-ական­նե­րուն՝ «քա­լել» սկզբնա­կան իմաս­տով։ Սխալ թարգմա­նու­թեան պատ­ճա­ռաւ փլա­ցէպոն սահ­մա­նուած է որ­պէս «հա­ճեց­նել»։

Փլա­ցէպոն քի­միական գոր­ծունէու­թե­նէ զուրկ դե­ղահատ է։ Փլա­ցէպո­ները կը մա­տակա­րարո­ւին նոր դե­ղամի­ջոց­նե­րու դար­մա­նական փոր­ձարկումնե­րու վե­րահսկիչ խմբին նշա­նակո­ւած հի­ւանդնե­րու։ Օրի­նակ, հա­շուի առէք ընկճախտ (depression) ու­նե­ցող 100 հի­ւանդ՝ կէ­սը կը բու­ժո­ւի նոր հա­կաընկճախ­տով (anti-depressant), իսկ մնա­ցած 50 հի­ւանդնե­րը կը ստա­նան փլա­ցէպօ։ Եթէ այն հի­ւանդնե­րը, ով­քեր ստա­ցած են դե­ղամի­ջոցը, աւե­լի շատ բա­րելա­ւում կը ցու­ցադրեն, քան անոնց, ով­քեր ստա­ցած են փլա­ցէպօ, այդ կ՚ըն­դունո­ւի որ­պէս հաս­տատման ապա­ցոյց նոր հա­կաընճկախ­տի ար­դիւնա­ւետու­թեան։

Բայց այստեղ չգտնո­ւիր հե­տաքրքիր նո­րու­թիւնը։ Փլա­ցէպօ ստա­ցած հի­ւանդնե­րը նոյնպէս ցոյց կու տան իրենց ախ­տա­նիշ­նե­րու որո­շակի բա­րելա­ւում։ Հո­գեբու­ժութեան բնա­գաւա­ռին, քու­նի խան­գա­րումնե­րու, գերզգայ­նութիւննե­րու եւ ախ­տա­մեր­ժա­կան հա­մակար­գի գոր­ծունէու­թեան եւ շարք մը այլ բժշկա­կան պայ­մաննե­րու մէջ փլա­ցէպո­յի ներ­գործու­թիւննե­րը ու­շագրաւ է։

1970-ական թո­ւական­նե­րէ ի վեր հե­տազօ­տու­թիւննե­րը ցոյց կու տան, որ փլա­ցէպո­յի ներ­գործու­թիւննե­րը իրա­կան են, ու­նին իրա­կան կեն­սա­բանա­կան հիմք եւ կը տար­բե­րուին չբու­ժո­ւած հի­ւան­դութեան ինքնա­բուխ հե­ռացու­մէն։ Օրի­նակ՝ փլա­ցէպո­յի հե­տեւան­քով առա­ջացած ցա­ւազրկու­մը մա­սամբ կա­պուած է ու­ղե­ղի օփիոիդ­նե­րու (օրի­նակ՝ էն­տորֆին­նե­րու) ար­տա­զատ­ման հետ, որոնք կ՚ար­տադրուին մարմնի կող­մէ՝ ցա­ւը թե­թեւաց­նե­լու եւ ան­հանգստու­թիւնը նո­ւազեց­նե­լու հա­մար։

Փլա­ցէպո­յի հա­կազ­դե­ցու­թիւնը յա­ճախ լայ­նա­ծաւալ է։ Օրի­նակ, 1991- 2015 թո­ւական­նե­րու մի­ջեւ, մեծ ընկճախտ ու­նե­ցող չա­փահաս­նե­րու մօտ կա­տարո­ւած հա­կատեպ­րե­սանդնե­րու դար­մա­նական փոր­ձարկումնե­րուն, փլա­ցէպօ պա­տաս­խա­նող­նե­րու մի­ջին հա­մամաս­նութիւ­նը հա­ղոր­դո­ւած է որ­պէս 35% - 40%։

Փլա­ցէպո­ները քաղցկեղ կամ կոտ­րո­ւած ոս­կո­րի նման հի­ւան­դութիւննե­րու բուժման չնպաս­տեր։ Փլա­ցէպո­ները տեղ չու­նին բժշկա­կան օգ­նութեան մէջ։ Այ­նուամե­նայ­նիւ, կան հե­տեւանքներ եւ դա­սեր, որոնք պէտք է քա­ղել դար­մա­նական փոր­ձարկումնե­րու մէջ փլա­ցէպո­ներու օգ­տա­գոր­ծումէն եւ դե­ղերու մշա­կու­մէն՝ պա­հելով մեր ժո­ղովրդա­վարու­թեան հա­մար ար­մա­տական յոյ­սը եւ յի­շելով ճնշումնե­րու դի­մադ­րե­լու հա­մար նոր արո­ւեստնե­րը։

Փլա­ցէպո­յի կամ դե­ղերու կի­րառու­թի­նը ու­նի ըն­կե­րական բո­վան­դա­կու­թիւն. ծի­սական խորհրդան­շութիւն, շփում հի­ւանդնե­րու եւ բժիշկնե­րու մի­ջեւ, բու­ժա­րանի հո­գատար մի­ջավայ­րը, պայ­մա­նաւո­րող եւ զու­գորդա­կան ու­սուցման ներ­գործու­թիններ, նշե­լով միայն մի քա­նի ազ­դակներ։ Հէնց առող­ջա­րար հան­դիպման այս աւե­լի մեծ ըն­կե­րային բո­վան­դա­կու­թիւնն է որ կը ստեղ­ծէ դրա­կան ակնկա­լիք­ներ եւ յոյս, ու փո­փոխու­թիւններ յա­ռաջ կու գան կեն­սա­բանա­կան չա­փորո­շիչ­նե­րու մէջ, որոնցմէ են արեան ճնշու­մը, տրա­մադ­րութիւ­նը, յոգ­նա­ծու­թեան եւ ցա­ւի շե­մերը եւ հի­ւանդնե­րու ախ­տա­նիշ­նե­րու բա­րելա­ւու­մը։ Բո­լոր դե­ղամի­ջոց­նե­րը եւ բու­ժա­կան մի­ջամ­տութիւննե­րը տար­բեր աս­տի­ճանի կը պա­րու­նա­կեն փլա­ցէպօ բա­ղադ­րի­չը։

Պատ­կե­րացու­ցէ՛ք, թէ ինչպէս ազա­տու­թեան, առա­ջադէմ ըն­կե­րական փո­փոխու­թիւննե­րու եւ ժո­ղովրդա­վարու­թեան յոյս ու­նե­նալը կա­րող է մարդկանց յոգ­նա­ծու­թի­ւնը եւ մտա­հոգու­թիւնը նո­ւազեց­նե­լու։ Ար­դեօք նման յոյ­սը չզօ­րաց­նէ՞ր արո­ւես­տա­գէտ­նե­րու, գրող­նե­րու, լրագ­րողնե­րու եւ ժո­ղովրդա­վարու­թեան ոլոր­տի աշ­խա­տող­նե­րու պայ­քա­րը եւ չնպա­ստէ՞ր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան լու­ծումներ գտնել բռնա­պետու­թեան դէմ։

Նո­ցէպօ՝ փլա­ցէպո­յի վատ
զար­մի­կը

Ինչպէս որ դրա­կան ակնկա­լիք­նե­րը կ՝ազ­դեն ու­ղե­ղի կեն­սա­բանու­թեան վրայ, հան­դիպման մը ըն­կե­րակ­ցող բա­ցասա­կան ակնկա­լիք­ներն ու թշնա­մական բո­վան­դա­կու­թիւնը (օրի­նակ՝ բժիշ­կի եւ հի­ւան­դի վատ հա­ղոր­դակցու­թիւնը, ճնշող ըն­կե­րական եւ քա­ղաքա­կան մի­ջավայ­րը, որը կը շրջա­պատէ ինքնա­կալ երկրի մը մէջ ապ­րող կամ աք­սո­րի են­թարկո­ւած արո­ւես­տա­գէտը, լրագ­րո­ղը կամ գրա­գէտը) կա­րող է վատ­թա­րաց­նել մարմնի գոր­ծա­ռութիւննե­րը։ Ասոնք յայտնի են որ­պէս նո­ցէպօ հա­կազ­դե­ցու­թիւններ, որոնք հա­կառակն են փլա­ցէպօ հա­կազ­դե­ցու­թիննե­րու։

Նո­ցէպո­յի հա­կազ­դե­ցու­թիննե­րը տա­րածո­ւած են։ Մաղ­ձե­տի մա­կար­դա­կը իջեց­նող դե­ղօրայ­քա­յին բու­ժումը քո­վըն­տի ազ­դե­ցու­թիւննե­րու պատ­ճա­ռով դա­դարեց­նողնե­րու մօտ կա­տարո­ւած ու­սումնա­սիրու­թիւն մը ցոյց կու տայ թէ ախ­տա­նիշի ծան­րա­բեռ­նո­ւածու­թեան 90%-ը կը վե­րագ­րո­ւի բա­ցասա­կան ակնկա­լու­թիւննե­րէ ծա­գում առ­նող նո­ցէպո­յի ազ­դե­ցու­թեան։ Նոր Զե­լան­տիայի մէջ վա­հանա­ձեւ գեղ­ձի հոր­մո­նային ար­տադրան­քի ձե­ւակերպման մա­սին զգա­յացունց կեր­պով չա­փազան­ցո­ւած հե­ռուստա­տեսա­յին լու­սա­բանու­մը հա­ղոր­դո­ւած ան­բա­րեն­պաստ հա­կազ­դե­ցու­թիւննե­րու ընդհա­նուր մա­կար­դա­կի աճու­մի հնա­րաւոր բա­ցատ­րութիւ­նը ըլ­լա­լով նշո­ւեցաւ։

Ապա­գայի վե­րաբե­րեալ ակնկա­լիք­նե­րու հան­դէպ, դրա­կան թէ բա­ցասա­կան, ան­լուրջ մօ­տեցում մը եր­բեք չենք կրնար ցու­ցադրել։ Ասոնք ազ­դե­ցու­թիւն ու­նին ու­ղե­ղի քի­միայի եւ մարմնի գոր­ծա­ռու­թիւննե­րու վրայ։

Աք­սո­րի նոր
ըն­կե­րաբա­նու­թիւններ

Առա­ջադէմ փո­փոխու­թիւննե­րու հա­մար ար­մա­տական յոյ­սի եւ փո­խադարձ օգ­նութեան կա­րիքը ստեղ­ծող բո­վան­դա­կու­թիւնն է հա­մաշ­խարհա­յին ամ­բոխա­պաշ­տութեան եւ «ընտրո­ւած ինքնա­կալ­նե­րու» վե­րել­քը։ ֆա­շիզ­մին ակա­նատես կը դար­նանք ամ­բոխա­պաշտ կա­ռավա­րիչ­նե­րու կող­մէ ինքնա­կալ ու­ժե­րու հա­մախմբու­մով հե­ռաւոր վայ­րե­րուն մէջ, որոնցմէ են Հունկա­րիան, Լե­հաս­տա­նը, Թուրքիան, Հնդկաս­տա­նը, Փի­լիփան­ կղզիները, Պրա­զիլիան, նշե­լու ան­գամ կա­րիքը չկայ Թրամ­փիզմը։ Ամ­բոխա­պաշտ ինքնա­կալ­նե­րերու կող­մէ ղե­կավա­րուող եր­կիրնե­րու մէջ մարդկա­յին իրա­ւունքնե­րը եւ ազատ ու ար­դար ընտրու­թիւննե­րը վտան­գո­ւած են։ Ժո­ղովրդա­վարու­թեան ջա­տագով­նե­րը բան­տարկու­մի սպառ­նա­լիքի տակ, շատ դժո­ւար պայ­մաննե­րու կամ աք­սո­րի վտան­գով կը շա­րու­նա­կեն դի­մադ­րութեան։

Մար­դիկ նաեւ առանց իրենց հո­ղը կամ եր­կի­րը լքե­լու, տէ ֆաք­թօ աք­սո­րի վի­ճակի փոր­ձա­ռու­թիւնը կրնան ու­նե­նալ։ Ինքնա­կալ­նե­րու կող­մէ մարդկա­յին իրա­ւունքնե­րու եւ ազա­տու­թիւննե­րու բռնա­զաւ­թումը օտա­րացում յա­ռաջ բե­րելով կրնայ նո­ւազեց­նել այն վայ­րե­րու ու տա­րածու­թիւննե­րու պատ­կա­նելու զգա­ցու­մը, որ­տեղ մար­դը ապ­րե­լու վար­ժո­ւած է։

Այժմ կայ ռամ­կա­վար խումբե­րու քննա­դատա­կան զան­գո­ւած՝ արո­ւես­տա­գէտ­ներ, գրա­գէտ­ներ, լրագ­րողներ եւ գիտ­նա­կան­ներ, որոնք աք­սո­րուած են ամ­բոխա­պաշտ ինքնա­կալ­նե­րու կող­մէ ղե­կավա­րուող եր­կիրնե­րէ։ Աք­սո­րի այս նոր ըն­կե­րաբա­նու­թիւննե­րը, նոր գաղ­թա­կան եւ պատսպա­րեալ­նե­րու հա­սարա­կու­թիւնը ու ժո­ղովրդա­վարու­թեան դե­րակա­տար­նե­րը կը ցան­կան ստեղ­ծե­լու հա­մերաշ­խութեան եւ փո­խօգ­նութեան նոր ձե­ւեր իրենց հայ­րե­նիքը գտնո­ւող մարդկանց հետ, ով­քեր կը դի­մադ­րեն մեծ ճնշումնե­րու ինքնա­կալ­նե­րու ամ­րոցնե­րէն ներս։

Ֆա­շիզ­մին «դա­դար» մը

Եթէ ակնկա­լիք­նե­րը իս­կա­պէս ազ­դե­ցու­թիւն ու­նին ու­ղե­ղի կեն­սա­բանու­թեան վրայ, աք­սո­րեալ հա­մայնքնե­րու մէջ ար­մա­տական յոյ­սի կա­րեւոր մէկ հե­տեւան­քը նշե­լու ենք. մենք պէտք է ու­նե­նանք պար­բե­րական «դա­դար­ներ ֆա­շիզ­մէ»՝ խու­սա­փելու հա­մար բա­ցասա­կան ըն­կե­րական մի­ջավայ­րէն եւ անոնց նո­ցէպօ հա­կազ­դե­ցու­թիւննե­րէն, այսպէ­սով ընդլայ­նեցնե­լու ենք այն դէպ­քե­րը, որոնք կ՚առա­ջաց­նեն դրա­կան ակնկա­լու­թիւններ եւ ար­մա­տական յոյս։ Այս առու­մով, յօ­դուա­ծիս մէջ ներ­կա­յացո­ւած փլա­ցէպո­յի եւ նո­ցէպո­յի ազ­դե­ցու­թիւննե­րը կը յայտնեն ար­մա­տական յոյ­սի կեն­սա­բանու­թիւնը հաս­կա­նալու շրջա­նակ եւ կը պատ­մեն թէ ու­ղե­ղը ինչպէս հա­կազ­դե­ցու­թիւն մը կը ցու­ցադրէ առօ­րեայ կեան­քի ըն­կե­րաբա­նու­թեան։

Ինքնա­կալ­նե­րու եր­կիրնե­րէն դուրս աք­սո­րի են­թարկո­ւած կամ ամ­բոխա­պաշ­տութեան եւ ինքնա­կալու­թեան պայ­մաննե­րուն մէջ ապ­րող գրող­նե­րը, ժո­ղովրդա­վարու­թեան հա­մար աշ­խա­տող­նե­րը, լրագ­րողնե­րը, արո­ւես­տա­գէտ­նե­րը եւ ակա­դեմի­կոս­նե­րը գրե­լով, մտա­ծելով եւ հա­մերաշ­խութեամբ աշ­խա­տելով հա­մաշ­խարհա­յին ժո­ղովրդա­վարու­թիւնը ամ­րապնդե­լու հա­մար պէտք ու­նին ապա­հով վայ­րե­րու։

Ես կ’առա­ջար­կեմ նոր գա­ղափար՝ «ամ­բոխնե­րու կող­մէ տնտե­սուած մո­լորա­կային շար­ժունա­կու­թեան ծրագ­րե­ր»՝ ռամ­կա­վարու­թեան հա­շուոյն աշ­խա­տող­նե­րու նպաս­տին, ֆա­շիզ­մի դա­դար մը տա­լու եւ յե­ղափո­խական քա­ղաքա­կանու­թիւն մշա­կելու հա­մար, որ­պէսզի կա­րողա­նանք յի­շել ազա­տու­թեան զգա­ցու­մը եւ ար­ձա­գան­գի պա­լատ­նե­րուն պատ­ճա­ռած յու­սա­հատու­թե­նէ հե­ռու տար­բեր ապ­րե­լակեր­պի մը հնա­ւորու­թիւնը։ Ուրսու­լա Կ. Լէ Կո­ւինէն մէջ­բե­րոմով մը կրնանք նշել թէ մե­զի պէտք են «գրող­ներ, ով­քեր կա­րող են յի­շել ազա­տու­թիւնը. բա­նաս­տեղծներ, տես­լա­կան­ներ՝ աւե­լի մեծ իրա­կանու­թեան իրա­պաշտներ»։ Յոյ­սի կեն­սա­բանու­թե­նէ եւ աք­սո­րի են­թարկո­ւած հա­մայնքնե­րու ըն­կե­րաբա­նու­թենէ մեր սո­րուած­նե­րուն հա­մաձայն անհրա­ժեշտ է շա­րու­նա­կական շար­ժունա­կու­թիւն, ժո­ղովրդա­վարու­թեան ոլոր­տի աշ­խա­տող­նե­րուն հա­մար, որ­պէսզի անոնք բարձր պա­հեն իրենց ակնկա­լու­թիւննե­րը ու յոյ­սե­րը եւ հե­ռանան յու­սա­հատու­թիւն պատ­ճա­ռող ար­ձա­գան­գի խու­ցե­րէն եւ նո­ցէպո­յի ազ­դե­ցու­թիւննե­րէն։

Հա­շուի առ­նե­լով աք­սո­րեալ կամ ինքնա­կալ պե­տու­թիւննե­րէ ներս գտնուող ժո­ղովրդա­վարա­կան հա­մայնքնե­րու քննա­դատա­կան զան­գո­ւածը, մո­լորա­կային շար­ժունա­կու­թեան նոր ծրագ­րեր տնտե­սելու հա­մար ամ­բո­խային տնտե­սու­թիւնը (crowdfunding) գոր­ծող հնա­րաւո­րու­թիւն մըն է։ Ամ­բո­խային տնտե­սու­թիւնը, քա­նի որ թոյլ չի տար մէկ գե­րիշ­խող բա­րեգոր­ծի, կ՚առա­ջար­կէ ժո­ղովրդա­վարա­կան տնտե­սու­թեան հե­ռան­կարներ՝ աջակ­ցե­լու ժո­ղովրդա­վարու­թեան եւ ազա­տու­թիւննե­րու ար­մա­տական յոյ­սը։ Այս ձե­ւով բաշ­խուած աղ­բիւրնե­րը կա­րող են առա­ջար­կե­լու խա­չաձեւ ստուգման մե­թոտ­ներ ու կան­խե­լու ճա­նապար­հորդնե­րուն սպա­ռողա­կան զբօ­սաշրջիկ­ներ դառ­նա­լու հնա­րաւո­րու­թիւնը՝ ի տար­բե­րու­թիւն հա­մերաշ­խութեան գոր­ծա­րար­ներ։ Այս ար­մա­տական յոյ­սի եւ ժո­ղովրդա­վարու­թեան ճամ­բորդու­թիւննե­րը, աք­սո­րուած տե­ղական խումբե­րու մի­ջեւ հա­մերաշ­խութեան հա­մար, հե­ծանի­ւով կամ հա­սարա­կական փո­խադ­րութեամբ կրնայ կա­տարո­ւիլ, կամ ճա­նապար­հորդու­թեան էկո­լոգիական ազ­դե­ցու­թիւնը նո­ւազեց­նե­լու հա­մար գնաց­քով եւ հա­սարա­կական փո­խադ­րութեամբ կրնայ տե­ղի ու­նե­նալ։

Մո­լորա­կային շար­ժունա­կու­թեան ծրա­գիրը, որ թոյլ կու տայ, օրի­նակ, իւ­րա­քան­չիւր վեց ամի­սը մէկ շա­բաթ ճա­նապար­հորդու­թեան, կրնայ զար­գացնել ուղղա­կի գոր­ծո­ղու­թիւննե­րու, փո­խօգ­նութեան, կա­մաւոր միաւո­րումնե­րու, հա­մերաշ­խութեան նոր ձե­ւեր եւ մի­ջոց­ներ, աք­սո­րեալ կամ ինքնա­կալ­նե­րու ամ­րոցնե­րու ներ­սի­դին ապ­րող ժո­ղովրդա­վար ու­ժե­րու մի­ջեւ։ Օրի­նակ՝ Մարտ 2022-ին, Պեր­լի­նի մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ եր­կօ­րեայ հա­մաժո­ղով մը՝ նո­ւիրո­ւած Թուրքիոյ մէջ ժո­ղովրդա­վարու­թեան եւ ազա­տու­թիւննե­րու։ Թէեւ վեր­ջին նշո­ւած հա­մաժո­ղովը ուղղա­կի չի խօ­սիր այս յօ­դուա­ծին մէջ առա­ջար­կո­ւած ժո­ղովրդա­վարու­թեան եւ ազա­տու­թիւննե­րու հա­մար մո­լորա­կային շար­ժունա­կու­թեան ամ­բո­խավար ծրագ­րե­րուն, կը փաս­տէ անդրազ­գա­յին փո­խօգ­նութեան ար­ժէ­քը եւ պէտ­քութիւ­նը տար­բեր ծա­գում ու­նե­ցող ռամ­կա­վար ոլոր­տի աշ­խա­տող­նե­րու մի­ջեւ։

Մենք պէտք է յա­րակցնենք ար­մա­տական եւ յա­րատեւ յոյ­սի կեն­սա­բանու­թեան վե­րաբե­րեալ առ­կայ գի­տելիք­նե­րը ամ­բո­խապաշտ ինքնա­կալ­նե­րու կող­մէ ղե­կավա­րուող եր­կիրնե­րուն յա­ռաջ եկած աք­սո­րի ըն­կե­րաբա­նու­թիւննե­րու հետ։ Աք­սո­րեալ կամ ինքնա­կալ­նե­րու ամ­րոցնե­րուն մէջ ապ­րող արո­ւես­տա­գէտ­նե­րու, գրող­նե­րու եւ ռամ­կա­վարու­թեան ոլոր­տի աշ­խա­տող­նե­րու հա­մար մո­լորա­կային շար­ժունա­կու­թեան ծրա­գիրը այս նպա­տակին հաս­նե­լու հա­մար մեծ առիթ մը պի­տի ըն­ծա­յէ։