Արհեստին ուժը
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Աս պատմութիւնը պոլսահայոց հեքիաթ մըն է, որ շատ կը նմանի Վաչական թագաւորի ու Անահիտի մասին աւանդազրոյցին։
Յայտնի է թէ հին ժամանակները թագաւորները սովորութիւն մը ունէին ծպտուած պտտելու իրենց երկրին մէջ՝ ժողովրդի իրական դրութեանը ծանօթ ըլլալու համար։ Այն ժամանակները երիտասարդ թագաւոր մը կ՚ըլլայ։ Ան իր կառավարչին հետ օր մը ծպտուած կ՚երթայ գիւղերով շրջելու եւ ճանապարհին բլուրի վրայ ծեր գիւղացու մը կը հանդիպի։
Միմեանց բարեւ տալ առնելուն ետքը թագաւորը կը խնդրէ աս գիշեր հիւր ըլլալ ծեր մարդու տանը։ Էհ, հիւրը Աստծունն է, ինչ պիտի ըսէր ծեր գիւղացին՝ կ՚ուզէ, թող ըլլայ։
Տուն բարձրանալու ճամբին թագաւորը կ՚ըսէ.«Հօրեղբա՛յր, եկուր այս բլուրէն վեր ելլալու ժամանակ դուն զիս կռնակդ առ, որ յոգնութիւն չզգամ, իսկ բլուրէն վար իջնելու ժամանակ՝ ես քեզ կռնակս կ՚առնեմ»։
Գիւղացին աս տեսակ խնդրանքէն շատ կը զարմանայ, ապա կը բացատրէ տարօրինակ երիտասարդին, որ ինքը շատ ծեր է այդ բանն ընելու համար։
Տուն կը հասնին, հիւրերը գորգին կը նստին, իսկ ծեր գիւղացին իր աղջկայ մօտ կը շտապէ եւ նրան կը պատմէ իր հիւրերի տարօրինակ խնդրանքի մասին։ Աղջիկը, որ շատ խելացի կ՚ըլլայ, կ՚ըսէ թէ. «Հայրի՛կ, դուն ճիշդ չես հասկցեր անոնց խնդրանքը, անոնք ըսել կ՚ուզէին, որ բլուրէն վեր ելլալու ժամանակ դուն որպէս մեծահասակ մարդ բան մը պատմես, որ ինքը յոգնութիւն չզգայ, իսկ վար իջնելու ժամանակ՝ իրենք կարճ բան մը կը պատմեն»։
Թագաւորը կը լսէ հօր եւ աղջկայ զրոյցը եւ շատ կը զարմանայ աղջկայ իմաստութեամբ։ Ապա աղջիկը կ՚երթայ ընթրիք պատրաստելու։ Կը մտածէ, որ ընթրիքը տրամաբանական ու հանելուկային ըլլայ եւ 12 հատ հաւկիթ կը խաշէ, ամաններուն մէջ կը լեցնէ կաթ, մածուն, սեր, մեղր եւ երկու հատ ալ մեծ ու կլոր գիւղական հաց ու հօրը կը կանչէ թեփսին տանելու։
Հայրը կը տեսնէ 12 հատ հաւկիթը եւ երկու հատ հացը ու կը մտածէ, որ իրենք 3 հոգի են, երեքական ձուն ու մէկական հացը իրենց կը բաւէ, այդու թէփսիէն երեք ձու եւ երեք հաց կը վերցնէ ու կը պահէ մի կողմ։ Մնացածը կը տանի եւ կը հիւրասիրէ ծպտուած թագաւորին ու կառավարչին։
Թագաւորը ուշադիր կը զննէ աղջկայ պատրաստած հիւրասիրութիւնը եւ ծերուկին կը հարցնէ։
- Հօրեղբա՛յր, այս ի՞նչպէս կ՚ըլլայ։ Ձեր գիւղին արեւը կ՚երեւայ կլոր է, ամա ձեր լուսինը երբեք չի՞ կլորնար։ Իսկ ձեր տարին ալ, կարծես, ինն ամիս է, երեք ամիսը պակա՞ս է։
Գիւղացին նորէն բան չի հասկնար աս խօսքերէն, միայն կը շփոթի։ Աղջիկը աս որ կը լսէ, ընթրիքին վերջը կը հարցնէ իւր հօրը թէ ինչու այն երեք ձուն ու հացը ափսէին մէջէն հաներ էր։ Թագաւորը սա էլ կը լսի եւ շատ կը հաւնի աղջկան եւ խելքը եւ գեղեցկութիւնը. որոշում կ՚առնէ պալատ դառնալուն պէս խնամախօս ղրկել եւ ամուսնանալ աղջկայ հետ։
Երկու օր ետքը պալատական խնամախօսները մեծ ընծաներով կու գան աղջկայ ձեռքը խնդրելու։ Ծերուկը նորէն մեծ զարմանք կ՚ապրի, կը շփոթի, ամա կ՚ըսէ թէ ատ իր խելքի բանը չէ, թող իր աղջկան հարցնեն։
Աղջիկը թէպէտ կը համաձայնի թագուհի ըլլալ, բայց պայման առաջ կը դնէ՝ թագաւորը պարտաւոր է ոեւէ արհեստ գիտնալ, զի ամէն մարդ արհեստ մը պիտի գիտնայ, կ՚ուզէ անգամ թագաւոր ըլլայ։
Թագաւորը աղջկայ պայմանն արդար կը համարի եւ կը սկսի վարպետի մը հետ ձեռագործ սորվիլ։ Կարճ ժամանակ անց թագաւորն ու աղջիկը կ՚ամուսնան։ Կ՚անցնեն տարիներ, թագաւորը ազատ ժամանակ գորգեր կը գործէր, գաղտնանախշեր կը յօրիներ, որոնց իմաստը միայն ինքն ու թագուհին կը հասկնային։
Օր մը թագաւորը որսորդութեան կ՚երթայ, վարազի ետեւէն հասնելու համար շատ առաջ կ՚ընկնէ իր շքախմբէն եւ աւազակներու լարած թակարդը կ՚ընկնէ։ Ինչ կ՚ընէ, աւազակներէն չի կրնար փախչիլ։
Այդ ժամ նա աւազակներէն գունաւոր թելեր, ասեղ ու կտոր մը կը խնդրէ, նախշերով գեղեցիկ ձեռագործ մը կը պատրաստէ եւ կը պատուիրէ այն տանել պալատ ու թագուհուն նուիրել, ինչի համար թագուհին անոնց մեծ վարձատրութիւն կու տայ։
Աւազակներն այդպէս ալ կ՚ընեն։ Թագուհին կը կարդայ ձեռագործը, ուր մանրամասն ներկայացուած էր թագաւորի գտնուելու վայրն ու պայմանները։ Թագուհին մեծ զօրք կը հաւաքէ ու կ՚երթայ, կը գտնէ այդ տեղը, կ՚ազատէ թագաւորին եւ կը բերէ պալատ։ Ահա թէ ինչեր կ՚ընէ արհեստին ուժը։
