Արեւելքի փարոսը
.jpg)
Արեւմտահայերէնի ուսուցիչ Սեւան Տէյիրմենճեան, Երուսաղէմի Թարգմանչաց վարժարանէ ստացած հրաւէրին ընդառաջելով, 5 Նոյեմբերին կը մէկնի Իսրայէլ։ Տէյիրմենճեան, աշխարհական ուսանողներու յաճախած վարժարանէ ներս պիտի դասաւանդէ հայոց լեզու, գրականութիւն եւ պատմութիւն դասանիւթերով։
Տէյիրմենճեան Կեդրոնական վարժարանը աւարտելէ ետք ուսանած էր Երեւանի Պետական Համալսարանի Բանասիրութեան բաժինը։ Թուրքիա վերադառնալով ան պաշտօն ստանձնած էր քաղաքիս Գարակէօզեան եւ Մխիթարեան վարժարաններուն մէջ։ Նաեւ խմբագրած էր «Արաս» հրատարակչատան մատենաշարէն լոյս տեսած բազմաթիւ հայերէն հատորներ։ Աշխատակցած է նաեւ «Հրանդ Տինք Հիմնարկ»ի հայերէնի դասընթացքներուն իբրեւ ուսուցիչ։
Սեւան Տէյիրնմենճեանի հետ խօսեցանք թէ Երուսաղէմի նոր առաքելութեան եւ թէ Թուրքիոյ հայ համայնքի կրթական հարցերուն շուրջ։
ՎԱՐԴԱՆ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Նախ խօսինք ձեր ուսուցչի կոչումին մասին։
Բաւական երկար անցեալ ունեցող պատմութիւն մըն է այս։ Երեւանի Պետական Համալսարանի Հայագիտութեան բաժնի շրջանաւարտները վկայական կը ստանան իբրեւ լեզուագէտ եւ միաժամանակ հայոց լեզուի ու գրականութեան ուսուցիչ։ Անոնք կը սերտեն նաեւ մանկավարժութիւն։ Աւարտական դասարանի ուսանողները փորձագիտական առումով կը դասաւանդեն նաեւ երկրի վարժարաններու մէջ։ Այսպէս ես ալ որոշ ժամանակ դասաւանդած եմ Երեւանի դպրոցներէ ներս։
Թուրքիա վերադառնալով Գարակէօզեանի մէջ նախ փոխանորդ ուսուցիչ ըլլալով աշխատեցայ։ Ապա դասաւանդեցի Սուրբ Խաչ Դպրեվանքի մէջ։ Բաւական երկար ժամանակ Թրքահայ Ուսուցչաց Հիմնարկի մէջ հայերէնի գիտելիքները զարգացնելու առումով օժանդակեցի մեր դպրոցներու ուսուցիչներուն կամ ալ մանկավարժական ուսում ստացող ապագայի ուսուցիչներուն։ 2014-2016 թուականներուն ուսուցչագործեցի Մխիթարեան վարժարանի մէջ։ Բաւականին դժուար շրջան մըն էր, քանի որ Թուրքիա ճանչնալով հանդերձ Երեւանի Պետական համալսարանի վկայականը, կը դժկամէր հայոց լեզուի եւ գրականութեան նիւթի համար ուսուզիչ նշանակելու։ Կրթութեան նախարարութիւնը եւ Բարձրագոյն Ուսման Հաստատութիւնը գնդակը իրարու փոխանակելով արգելք հանդիսացան հայերէնի ուսուցչի նշանակման։
Երուսաղէմի Թարգմանչաց վարժարանէն հրաւէր ստացաք, այս մասին կրնա՞ք պատմել։
Իմ Երուսաղէմի ոդիսականը կը սկսի 1995 թուականին։ Այդ իմ առաջին այցելութիւնն էր Սուրբ Քաղաք, Մեսրոպ Սրբազանի ընկերակցութեամբ։ Յաջորդ տարի դարձեալ այցելեցի։ Ապա 2012 եւ 2013 թուականներուն կրկին անգամներ։ Իմ բոլոր այցելութիւններս կայացան Սուրբ Ծննդեան օրերուն։ Երուսաղէմ իւրայատուկ տպաւորութիւններու տեղի տուող քաղաք մըն է։ Կարծես կանգ կ՚առնէ ժամանակի հոսքը։ Կը թուայ թէ պատմութեան մէջ կ՚ապրիս։ Կեանքը գոնէ հայոց թաղամասի կամ վանքի մէջ, բոլորովին տարբեր կշռոյթ կը ստանայ։ Վանքը ինքնին հայոց թաղամասի մեծամասնութիւնը ընդգրկող միջնաբերդ մըն է։ Բնակարաններով, մէկէ աւելի եկեղեցիներով, գրադարանով, դպրոցով ու թանգարանով կարծես թէ քաղաքին մէջ քաղաք մը ըլլար։ Եթէ նկատի ունենանք իբրեւ Իսրայէլի մայրաքաղաք Երուսաղէմը, անոր մէջ աւելի փոքր տարածքով հայոց թաղամասը եւ անոր ալ կորիզը կազմող, դարպասները ժամը 23.00-ին փակուող վանական համալիրը։
Երուսաղէմի հայոց թաղամասի մէջ մին հոգեւոր եւ միւսը աշխարհական երկու դպրոցներ կը գործեն։ Ես ուսուցչի պաշտօն ստանձնած եմ 1869-ին հիմնուած, ապա Եղիշէ Դուրեանի պատրիարքութեան օրով վերակառուցուած, աշխարհական աշակերտներու յաճախած Թարգմանչաց վարժարանի մէջ։ Որքան գիտեմ Երուասղէմի մէջ անցեալին կը տիրէր անգլիական վարչակարգ։ Արդարեւ Թարգմանչացն ալ անգլիական թեքումով դպրոց մըն է, ուր դասապահերը կ՚անցնին անգլերէնով։ Դպրոցի մէջ ուսում կը ստանան բացի հայերէ, քրիստոնեայ արաբներ եւ այլ ազգութիւններէ քրիստոնեաներ։
Առաջին անգամ 2013-ին ուսուցչագործելու հրաւէր ստացած էի։ Աւելի ետք ալ այդ նիւթը մերթ ընդ մերթ արծարծուեցաւ, բայց վերջնական որոշում մը չկայացաւ։ Այս անգամ ուղղակի դպրոցի տնօրէնն էր որ լուրջ առաջարկով մը դիմեց եւ ես ալ դրական պատասխանեցի։ Անշուշտ որ այս որոշումս դիւրացնողը կնոջս, ընտանիքիս զօրակցութիւնն էր։ Առանցին պիտի երթամ։ Կինս Մելիս եւ դուստրս Վանենի Պոլիս պիտի մնան։ Բոլորս ալ անհատական զոհողութիւններ կը կատարենք։
Որքան ալ աշխարհականներու դպրոց մը ըլլայ, գիտենք թէ Երուսաղէմի հայ համայնքէ ներս կրօնքը կարեւոր դերակատարութիւն ունի առօրեայի վրայ։ Համակերպիլը դժուար պիտի չըլլա՞յ։
Թէկուզ կարճատեւ, անցեալին ալ եղած եմ Երուսաղէմ։ Ծննդավայրէ, հարազատ ընտանիքէ հեռու մնալու որոշ փորձառութիւն մը ունիմ թէեւ, բայց այդ փորձառոթիւնը Հայաստան էր, այլ ոչ թէ Երուսաղէմ։ Ճիշդ է որ կ՛երթամ ինքն իր մէջ ամփոփուած հասարակութեան մը մէջ։ Թէեւ հոն ալ որոշ չափով կայ աշխարհական կենցաղ մը, բայց անբաղդատելի է Պոլսոյ կամ Երեւանի հետ։ Բայց չեմ կարծեր թէ համակերպման խնդիր ապրիմ։ Վերջապէս օրը գրելով կամ ընթերցելով անցնողիս համար նպաստաւոր պիտի ըլլայ միջավայրի խաղաղ մթնոլորտը։ Հարուստ գրադարան մը կայ եւ ես հայոց պատմութեան եւ գրականութեան առումով սերտելու բաւականին նիւթեր պիտի ունենամ։
Օրինակի համար ԺԹ դարուն Զմիւռնիայէն Երուսաղէմ եկած ուսուցիչ մըն էր Տիգրան Սաւալանեան։ Հոն կարեւոր ուսումնասիրութիւններ կատարած եւ գրի առած է Երուսաղէմի պատմութիւնը։ Պատրիարքարանի պաշտօնաթերթ «Սիոն»ի հիմնադիրն է։ Հայ գրականութեան կարեւոր դէմքերէն Յակոբ Օշական եւս օրինակ մըն է։ Համարեա իր բոլոր գրական գործերը Երուտսաղէմի մէջ հեղինակած է։ 1922-ին Պոլիսէն հեռանալով եկած է Սուրբ Քաղաք եւ հոն ուսուցչագործած։ Հետեւաբար կրնանք ենթադրել թէ ստեղծագործելու համար յարմար վայր մըն է։ Անշուշտ որ ես զիս չեմ դասեր Սաւալանեանի կամ Օշականի շարքին, բայց կը կարծեմ թէ միջավայրի ընձեռած խաղաղութեան մէջ ես ալ իմ կարգին որոշ ծրագիրներ պիտի կարենամ իրականացնել։
Օսմանեան Կայսրութեան շրջնին Պոլիսէն կամ Արեւմտեան Հայաստանէն բազմաթիւ հայեր իբրեւ ուսուցիչ ծառայած են զանազան երկիրներ։ Այլ խօսքով այս հողերը ուսուցիչ արտադրած ու արտահանած են։ Այդ շրջանին թէ բնակչութիւնը աւելի բազմամարդ էր եւ թէ հայոց ուսման մակարդակը աւելի բարձր։ Արդարեւ վերջին տարիներուն ընդհանրապէս չենք հանդիպիր նման երեւոյթներու։
Եթէ չեմ սխալիր դուք երկար տարիներէ վերջ Երուսաղէմ նման առաքելութեամբ գացող առաջին ուսուցիչն էք։
Խոստովանիմ թէ խնդրին այս երեսակը չէի մտաբերաց։ Ճիշդ է որ անցեալին նման դէպքեր յաճախակի էին։ Եթէ յատուկ ակնարկենք Երուսաղէմին, յիշենք որ այն ալ Օսմանեան երկրին մաս կը կազմէր։ Շատ սերտ էին Պոլսոյ ու Երուսաղէմի յարաբերութիւնները։ Օրինակ Մեսրոպ Նշանեան կամ Եղիշէ Դուրեան Պոլիսէն երթալով Երուսաղէմի պատրիարք դարձան։ Զիրենք այդ պաշտօնին վրայ վաւերացնողն ալ Իսթանպուլի խորհրդարանն էր։ Հետեւաբար այդ տարիներուն Երուսաղէմ արտերկիր չէր համարուեր։
Այս հրաւէրին ինծի հասնելուն մէջ կը կարծեմ թէ հայկական սփիւռքի կարեւորագոյն կեդրոններու՝ Լիբանանի եւ Սուրիոյ Իսրայէլի հետ հակադրութիւնը գործօն եղած է։ Ապա թէ ոչ Պէյրութի կամ Հալէպի մէջ շատ կարող պաշտօնակիցներ կան, բայց պայմանները անոնց Իսրայէլի մէջ աշխատելուն ձեռնտու չէ։ Արեւմտեան երկիրներու, օրինակի համար Ֆրանսայի դպրոցները, թէ Հալէպէն եւ թէ Պէյրութեն ուսուցիչներ կը հրաւիրեն։ Նոյնը ըսել կարելի է ԱՄՆ կամ Գանատայի դպրոցներուն համար։ Նշեմ որ մարդիկ առհասարակ դէպի արեւմտեան երկիրներ երթալու ձգտում ունին։ Արեւելեան երկրի մը մէջ մնալ շարունակել, նոյնիսկ ալ աւելի արեւելք երթալու երեւոյթը անսովոր է։ Իսրայէլ թէեւ Միջին Արեւելեան երկիր մըն է, բայց տնտեսական եւ ընկերային յատկութիւններով բաւականին կը տարբերի տարածքաշրջանի այլ երկիրներէն։ Նաեւ պարտինք յիշել թէ Երուսաղէմի հայութիւնը կարեւոր ձեռքբերումներ ունի իր բնօրրանի մէջ։ Չեմ ուզեր այդ բառը գործածել բայց Երուսաղէմ ծառայելը «ազգային» նախապատուութիւն մըն է։
Համալսարանի վերջին տարիներուն դասաւանդեցիք Հայաստանի աշակերտութեան։ Ապա Պոլսոյ վարժարանները եւ հիմայ ալ Երուսաղէմ։ Բնականաբար բոլորն ալ ունին իրենց ուսման ծրագիրները։ Ինչպէ՞ս պիտի կողմնորոշուիք։
Նախ նշեմ թէ Երուսաղէմի հայ համայնքը հայախօս է։ Տան մէջ կամ փողոցը իրենց անմիջական հաղորդակցութիւնը հայերէն է։ Հետեւաբար դպրոցի մէջ ոչ թէ հայերէն պիտի սովորեն, այլ պիտի զարգացնեն իրենց գիտելիքները։ Այս առումով պատկերը բաւական տարբեր է Պոլսոյ դպրոցներէն, ուր ուսուցիչը կը փորձէ օտար լեզու մը սորվեցնելու նման հայախօսութիւն հաստատել։ Բնականաբար դասագիրքերն ալ տարբեր են։ Կը սերտեն Յակոբ Չոլաքեանի «Անդաստան»ը։ Ամէն պարագայի իւրաքանչիւր ուսուցիչ կը զարգացնէ նաեւ իր ուսման ծրագիրը։ Հաւանաբար ես ալ նոյնը պիտի ընեմ ու ձեւաւորեմ իմ ուսման ծրագիրը։
Երկրորդական վարժարանի մէջ «Թանգարան»էն օգտուած էինք։ Կարճ պատմուածքներով դասագիրք մըն էր։ Մեր նախորդ ու յաջորդ սերունդներն ալ նոյն գիրքը կը կարդան։ Ինչո՞ւ ուրիշ գիրք չունինք։
Ճիշդ է, ես ալ «Թանգարան» կարդացած եմ։ Կարծեմ թէ նոր դասագիրքի մը վաւերացման դժուարութենէն կը խրտչին։ Դիւրին չէ նոր դասագիրք մը պատրաստել։ Թերեւս այս նիւթին վրայ ալ աշխատիմ, քանի որ մտքիս մէջ որոշ ծրագիր մը ձեւաւորուած է արդէն։ Թէ Պոլիս եւ թէ Երուսաղէմ ունին կարեւոր աւանդութիւն մը։ Յիշած էինք Յակոբ Օշականի անունը։ Պարտինք նշել նաեւ Վահրամ Մաւեանը։ Երուսաղէմի Պատրիարքներէն Եղիշէ Դուրեան, Թորքոմ Քուշակեան եւ այս ցանկը կարելի է երկարել։ Բոլորն ալ կարեւոր հետք թողած են հայ գրականութեան մէջ։ Աշակերտները պէտք է իմանան այս անունները։ Տեղականութիւնը կարեւոր է։ Անշուշտ ուրիշ տեղերու գրողներն ալ պիտի ճանչնանք, բայց կարեւոր է մեր ապրած քաղաքներու վրայ ստեղծագործածներու հետ հաղորդուիլը։
