Առարկութիւններ 2023-ի տեսլականի փաստաթուղթին
Թուրքիոյ Կրթութեան նախարարութեան կողմէ- պատրաստուած «2023-ի տեսլականի փաստաթուղթ»ը երկրի կրթական համակարգի վրայ կարեւոր փոփոխութիւններ կ՚առաջարկէ։ 23 Հոկտեմբերին հրապարակուած փաստաթուղթը փոքրամասնութիւններու պատկանող դպրոցներու համար առաջարկ մը չներկայացնէր։ ՀՏՓ կուսակցութեան պատգամաւորներ Թումա Չելիք եւ Կարօ Փայլան այս առաջարկները քննադատեցին երկրի բնակչութեան տարբերութիւնները նկատի չունենալնուն պատճառաւ։
Կրթական նախարարութեան փաստաթուղթը թէ ուսման ծրագրի, թէ դասապահներու եւ թէ դպրոցներու վերակառուցման առումով կարեւոր փոփոխութիւններ կը նախատեսէ։
Փաստաթուղթի հրապարակումէն ետք ՀՏՓ կուսակցութեան Մարտինի պատգամաւոր Թումա Չելիք փոքրամասնութեան դպրոցներու խնդիրներու մասին մամլոյ ժողով մը գումարեց Խորհրդարանի մէջ։ Ժողովին Չելիքին կ՚ընկերակցէին նոյն կուսակցութեան պատգամաւորներ Քեմալ Փեքէօզ, Քեմալ Պիւլպիւլ եւ Զէյնել Էօզեն։
Ժողովի ընթացքին Թումա Չելիք նշեց որ այս փաստաթուղթը նկատի չէ առած երկրի բնակչութեան տարբերութիւնները։ «Թուրքիոյ հիմնադրութենէն այս կողմ ուսման համակարգը ձեւաւորուած է երկրի բնակչութիւնը միատարր տեսնող հասկացողութեան մը շուրջ»։ Չելիք շարունակեց ըսելով «Լոզանի դաշնագրով երաշխաւորուած է փոքրամասնութիւններու դպրոցներու գոյութիւնը։ Հոն նշուած է, որ երկրի փոքրամասնութիւնները իրաւունք ունին իրենց ապրած քաղաքներու կամ գաւառներու մէջ դպրոցներ հիմնելու եւ իրենց մայրենի լեզուով ուսում ջամբելու համար։ Պետութիւնը պարտական է այս գործընթացին աջակցելու եւ քաղաքապետական կամ պետական պիւտճէէն ալ այս դպրոցներու ծախսերուն սատարելու։ Մենք որպէս Թուրքիոյ փոքրամասնութեան պատկանող քաղաքացիներ կը կատարենք մեր պարտականութիւնները, բայց չենք արժանանար կրթական համակարգի մէջ մեր արդար իրաւունքներուն։ Կարեւորագոյն խնդիրներէն մէկը փոքրամասնութեան դպրոցներուն յատուկ դպրոցի սահմանումով ընկալուիլն է։ Մինչդեռ անոնք կը տարբերին շահ ապահովելու համար հիմնուած յատուկ դպրոցներէ։ Ուրեմն նախարարութիւնը ստիպուած է փոքրամասնութիւններու դպրոցներուն յատուկ կանոնագիր պատրաստելու»։
Թումա Չելիք նաեւ անդրադարձաւ ասորի համայնքի դպրոց մը չունենալու երեւոյթին։ «Ասորիները Իսթանպուլի մէջ հազիւ դատարանին զիրենք փոքրամասնութիւն ըլլալով հաստատելէն ետք 2012 թուին յաջողեցան մանկապարտէզ մը բանալու։ Ասորի համայնքը տակաւին զուրկ է նախակրթարան մը ունենալէ։ Պետութիւնը պարտաւոր է ասորիներուն դպրոց մը ունենալուն համար պէտք եղած դրութիւնները ընծայելու եւ պետութեան պիւտճէէն բաժին յատկացնելու»։
Չելիք մամլոյ ժողովի բովանդակութեան զուգահեռ պաշտօնական հարցումնագիր մըն ալ փոխանցեց Կրթութեան նախարար Զիյա Սելչուքին։
Թուրքիոյ խորհրդարանի Փլանի եւ պիւտճէի յանձնախումբին մէջ ալ 7 Նոյեմբերին օրակարգի նիւթն էր Կրթութեան նախարարութեան տարեկան պիւտճէն։ Այս ժողովին նախարար Զիյա Սելչուք լուսաբանութիւններ ըրաւ յանձնախումբի աշխատութիւններուն մասին։ Այս ժողովի ընթացքին ալ ՀՏՓ կուսակցութեան Տիյարպեքիրի պատգամաւոր Կարօ Փայլան քննադատութիւններ ուղղեց 2023-ի տեսլականի փաստաթուղթին դէմ։ Փայլան նշեց թէ երկար տարիներ իբրեւ վարչական պաշտօնավարած է փոքրամասնութիւններու դպրոցներուն մէջ եւ նշած է, որ այս փաստաթուղթը բաւականին ժողովրդավարական չէ։
«Ձեր ելոյթի ընթացքին գործածեցիք «մեր ցեղակիցները» եզրը։ Ես հայ եմ եւ Թուրքիա բազմազգի երկիր մըն է։ Թուրքիան ո՛չ թէ ցեղակիցներ, այլ քաղաքացիներ, հայրենակիցներ կ՚ունենայ։ Նշեցիք որ թրքերէնի եւ արաբերէնի տիրապետող ուսուցիչներու կարիք ունիք։ Իրաւացի էք 3,5 միլիոն սուրիացի եւ թերեւս 5 միլիոնի հասնող արաբ հայրենակիցներ կան։ Պէտք է իրենց մայրենիով ուսում ստանան։ Այս երեւոյթը միշտ վախազդու բան մը ըլլալով ներկայացուցին։ Ես հայկական դպրոցի մէջ ուսանած եմ։ Իմ դասարանի մէջ միայն հայախօսութիւն կար։ Նախակրթարանի տարիներուն ծանօթացայ թրքերէնի ալ եւ լաւ կը տիրապետեմ երկրի լեզուին ալ։ Ուրեմն հայերէն գիտնալս թրքերէն խօսելուս արգելք մը չէ եղած։ Երկլեզու ըլլալով ես համերաշխ եմ բոլոր լեզուներու հետ։ Մայրենի լեզուով ուսուցումը նախընտրող տեսլական մը մեծ թափ կու տայ երկրի զարգացման։ Ձեր պատրաստած փաստաթուղթին մէջ երախաները համատեղ ապրելու խրախուսող հասկացողութեան մը փոխարէն կը տիրապետէ խեղաթիւրուած պատմութեան մը քարոզչութիւնը։ Մեզ ոչ թէ իրարու օտարացնող, այլ իրարու մօտեցնող, միացնող մերձեցումի մը կարօտը ունինք…»։
Այս առթիւ նախարար Սելչուք նշեց նաեւ, որ յատուկ դպրոցներուն տրամադրուած նիւթական նպաստն ալ յառաջիկայ տարիներուն աստիճանաբար պիտի վերացուի։
