Arap Camii’nin bilinmeyen tarihi
ARAKEL ARMADYAN
Dominiken Rahibi Benedetto Palazzo’nun titiz bir araştırma sonucu kaleme aldığı ve ilk kez 1946’da Fransızca olarak yayımlanan ‘Arap Camii veya Galata Saint Paul Kilisesi’ 68 yıl sonra Türkçe olarak okurlarla buluştu. Günümüzde Arap Camii olarak bilinen yapının aslında 14. yüzyılda bir Ortodoks Kilisesi’nin yıkıntıları üstüne Dominikenler tarafından yapılmış, resmi adı ‘Saint Dominique’ olan ama Bizans döneminde yaygın olarak ‘Saint Paul’ olarak adlandırılan, yanında bir de manastır bulunan bir kilise olduğunu anlatan kitap, Semavi Eyice gibi tarihçiler ve Reşad Ekrem Koçu gibi popüler tarih yazarları tarafından da kaynak gösterilmiş.
20 yıl İstanbul’da yaşadı
Kitabın yazarı Benedetto Palazzo, 1925-45 yılları arasında İstanbul’da yaşadı. Galata Saint Pierre Kilisesi’nin papazlığını yapan Palazzo, 1938-45 yılları arasında da İstanbul Dominiken Cemaati’nin başrahipliğini yaptı. Görev yaptığı Galata Saint Pierre Kilisesi’nin arşivinin yanı sıra İstanbul Dominiken Cemaati’yle ilgili tüm hatıraları okuyup inceleyen Palazzo, İstanbul Dominiken Cemaati’nin Bizans dönemindeki tarihini de İstanbul ve İtalya’daki arşivilerde ayrınıtılı olarak incelemiş.
‘Arap Camii veya Galata Saint Paul Kilisesi’nde yazar Palazzo, öncelikle İstanbul Dominiken Cemaati’nin Bizans dönemine uzanan tarihini ele alıyor. Ardından 7. yüzyıldan itibaren, ilk Bizans camilerinin belgesel tarihini; Saint Paul Kilisesi’nin Sainte Irene Ortodoks Kilisesi’nin harabeleri üzerine inşa edilişini ve Arap Camii adıyla camiye çevrilip genişletilmesini; Latin tarihi kaynaklarıyla Müslüman kaynaklarını karşılaştırarak inceliyor. Kitabın son bölümünde ise İstanbul Dominiken Cemaati’nin önde gelen tarihsel şahsiyetlerinin hayat hikâyeleri ve eserleri hakkında bilgiler yer alıyor.
Kitabın sonuç bölümünde Palazzo, Arap Camii’nin kökeni hakkında Müslüman görüşlerinin de Bizans iddialarının da tarihi gerçeklere dayanmadığını iddia ediyor. Palazzo’ya göre bugünkü cami binasının olduğu yerde çok eskiden Galata Ceneviz Kolonisi tarafından kullanılan bir mezarlık vardı. Yine aynı bölgede 14. yüzyıl başlarında eski ve yıkıntı halindeki bir Ortodoks kilisesini Katolik Kilisesi olarak yeniden inşa eden Dominikenler, kilisenin yanına bir de manastır yapmışlardı.
Hacmi küçük ama tarihsel değeri çok büyük olan bu eser, kitabın editörlüğünü de üstlenen, kendisi de İstanbul’da yaşayan Dominiken Rahibi Dr. Alberto Fabio Ambrosio’nun gayretleriyle Türkçeye kazandırıldı. Ambrosio’nun yanı sıra çevirmen Burhan Yentürk de başarılı çevirisi nedeniyle övgüyü hak ediyor.
