Արա Գեղեցիկ եւ Շամիրամ
Արա Գեղեցիկի առասպելը՝ ըստ Չանաքքալէի հայերի
ՄԱՍ Գ
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
Երբ Նուարդը Արային կը պատմէ իր ով ըլլալը եւ իր հօր՝ Պռոշ թագաւորի թուրին պատմութիւնը, կը յուզուի անչափ եւ կը սկսի լալ, զի շա՜տ կարօտցած էր իր հարազատներուն։ Սակայն Արան կը հանգստացնէ անոր եւ կ՚ըսէ թէ երբ ինքը վերադառնայ, անպայման միասին կ՚երթան Նուարդի երկիրը, ետքը իրենք միասին կը դառնան դէպի Հայաստան։
Նուարդը յուզմունքէն կը կարմրի եւ անոնք իրար կը համբուրեն։ Արա Գեղեցիկը կը պատմէ Նուարդին, որ ինքը Շամիրամի մօտ կու գայ՝ իր հօր՝ Արամ արքայի աչքերու դեղը բերելու։
-Ուրեմն դուն այլեւս չես վերադառնար։ Շամիրամը կախարդ է, քեզ կը ճանկէ, - կ՚արտասուի Նուարդը։
Բայց Արան կ՚ըսէ որ ինքը երդում տուած է հօրը ու, անկասկած, ետ կը դառնայ։ Հրաժեշտ կու տայ Նուարդին եւ կը շարունակէ իր ուղին։ Գետակի մը քով ծառի բունին կռթնած ծերուկ մը կը տեսնայ եւ «Բարեւ՚, հայրիկ» կ՚ըսէ։ Սակայն ծերուկը չի պատասխաներ։ Անգամ մը անպատասխան բարեւէն ետքը Արան կը բարձրացնէ ծերուկին եւ ուժեղ մը կը ցնցէ։
Ծերուկն ալ կ՚ըսէ թէ ինքը Արայի սպաննած եօթ գլխանի դեւերի եղբայրն է։ Իրենք Շամիրամի պահակազօրից էին, Շամիրամը կախարդել էր եւ դեւերի վերածել իր եղբայրներին։ Նրանք Շամիրամի երկրի սահմանը կը պահէին։
-Մինչդեռ դու սպաննած ես իմ եղբայրներուն, - կ՚ըսէ ծերուկը, -բայց քանի որ դու ասանկ ազնիւ ու խիզախ գտնուեցար, որ առանց իմ բարեւն առնելու չհեռացար եւ ինձ ալ «հա՜յր» կոչեցիր, ես քեզ կ՚օգնեմ։
-Օձը իր պորտով, ծիտը իր թեւով չէ կրցած մտնել Շամիրամի երկիրը, - շարունակեց ծերուկը, - բայց ես ալ կախարդ եմ։ Ահա կը տեսնաս ծառը, երեք տերեւ կը քաղես։ Երբ հասնիս Շամիրամի մայր քաղաքը, տերեւներէն մէկը դիր շրթունքներուդ եւ մտիր քաղաք եւ ոեւէ մէկ չի կրնար տեսնել քեզ, զի անտեսանելի կը լինես։ Երբ Շամիրամի արքունիք հասնես, այդ տերեւը նետէ եւ երկրորդ տերեւը դիր շրթունքներուդ եւ գիշերը մտիր պալատ, որպէսզի Շամիրամը քնացած ըլլայ։ Հօրդ աչքերուն դեղը անոր գլխուն մօտ գտնուող գզրոցին մէջէն կ՚առնես, դուրս կու գաս, բայց զգոյշ կ՚ըլլաս, Շամիրամին երեսը չնայես, եւ անոր մօտ ոչ մէկ նշան չձգես, այլապէս ան քեզ կը կախարդէ։ Դուրս գալու ժամանակ երրորդ տերեւը կը դնես շրթունքներուդ եւ աննկատ դուրս կու գաս քաղաքէն։
Արան կը հետեւէ ծերուկի խորհուրդներուն եւ աննկատ կը սղոսկէ Շամիրամի ննջասենեակ, կ՚առնէ իր հօր աչքերուն դեղը, սակայն որքան ջանք կը թափէ, միեւնոյն է, սիրտը չի դիմանար եւ նա կը նայէ Շամիրամին։ Տեսնալով նրա գեղեցկութիւնը՝ Արան կը խենթանայ, կը մոռանայ թէ՝ Նուարդին, թէ՝ ծերուկին յորդորները եւ… կը մօտենայ ու կը համբուրէ Շամիրամին։ Արան կը հանէ իր մատանին ու կը ձգէ այն Շամիրամի բարձին։
Ետքը դուրս կու գայ քաղաքէն, կը հասնէ ծերուկին քով։ Ծերուկը խիստ կը զայրանայ Արայի անխոհեմ քայլի պատճառով եւ կը շտապեցնէ նրան հեռանալ Շամիրամի երկրէն։
Արան կը հասկնայ իր սխալը, բայց արդէն ուշ էր։ Նա շտապ կը հասնէ Նուարդին, նրան կ՚առնէ, յետոյ Զուարթին կ՚առնէ ու կու գայ կը հասնէ Հայաստան։ Դեղը կը քսէ հօր աչքերուն եւ Արամ թագաւորի աչքերը նորէն լոյս կը տեսնեն։ Զուարթին կ՚ամուսնացնեն Արայի մեծ եղբօր հետ, իսկ Արան կ՚ամուսնանայ Գեղանի Նուարդի հետ։
Դառնանք Շամիրամին։ Երբ նա այն օր առաւօտ կ՚արթնանայ, կը զգայ, որ մէկը եկած ու հպածէ իր շրթունքներին։ Բարձի վրայ նա կը նկատէ մատանի մը, կը նայէ, որ գիր կայ անոր վրայ՝ «Որդի Արամ թագաւորի՝ Արա»։
-Ափսո՜ս, -կ՚ըսէ, -ի՜նչ թռչուն է, որ ձեռքէս փախցուցի։
Անյապաղ բանակ կը հաւաքի եւ կ՚արշաւի դէպի Հայաստան։ Խաղաղ ու հանգիստ Հայաստանում օր մը առտուն կ՚արթնանան, կը տեսնեն, որ Շամիրամի զօրքերով պաշարուած են։ Շամիրամը պատուիրակ կը ղրկէ Արամ թագաւորին, թէ իր տղան գաղտագողի մտած է իր երկիրը, իր արքունի պալատը եւ անպատուած է իրեն։ «Այս հանգամանքը կը հարթուի երկու դրացի երկիրներու մէջ, եթէ Արան գայ ու ամուսնանայ ինձ հետ», - կը պնդեր Շամիրամը։
Երբ կ՚իմանան Արայի այդ անխոհեմ արարքը, ամէնքը շատ կը վշտանան, իսկ մայր թագուհին խիստ կը հանդիմանէ Արային, մանաւանդ, որ Նուարդին արդէն խօսք տուած էր կնութեան համար։
Ազնիւ ու գեղանի Նուարդը կը խնդրէ Արայէն, որ կատարէ Շամիրամին կամքը ու իրեն թողու Հայոց երկիրը, որպէսզի տեղի չունենայ սոսկալի պատերազմը։ Արան շատ կ՚ազդուի Նուարդի խօսքերէն եւ որոշում կ՚առնէ մերժել Շամիրամին։
Կը սկսի պատերազմը։ Երկու երկրներու զօրաւոր բանակները իրար կը բախուեն։ Շամիրամը իր մարտիկներուն նախապէս կը պատուիրէ Արային ողջ-ողջ բռնել։ Սակայն ահա կռուի ամենաեռուն պահին Արա Գեղեցիկը կը սպաննուի…
Երեկոյան Շամիրամի զօրքերը ետ կը քշուին դէպի Ախլաթ քաղաքը։ Շամիրամը զօրք կը կուտակի եւ նորէն կը յարձակուի։ Առտու կանուխ նա կը փնտռէ Արային՝ գոնէ վիրաւորուած գտնելու փափաքով։ Երբ երկու կողմերի վիրաւորներն ու մեռնողները դեռ չեն վերջացած, Շամիրամը յանկարծ կը կանգնէ Արայի դիակի առջեւ։
Շամիրամը կը վերցնէ Արա Գեղեցիկի անշնչացած մարմինը, եւ կը տանի այն իր պալատ։ Շատ կու լայ, կը սգայ Արային եւ կը հրամայէ նրա մարմինը դնել ամենաբարձր տեղը, որպէսզի յարալէզները գան, անոր վէրքերը լիզեն ու ողջացնեն, սակայն՝ անօգուտ։
Այդուետք Շամիրամը կը հրամայէ ծածուկ թաղել Արա Գեղեցիկի մարմինը։ Յետոյ ինքն այնպէս կը ձեւացնէ, իբր Արան չէր մեռած, ողջացուցած է։ Նա Արային նման մէկը կը գտնէ, եւ անոր միշտ իր քովը կը պահէ, իբր թէ Արան է, որպէսզի Նուարդէն վրէժ լուծէ։
