«Անորոշութիւններով լեցուն շրջան մը կ՚ապրինք»
Կը շարունակուի Թուրքիոյ տնտեսութեան մատնուած ալեկոծումը։ Գործազրկութիւնը պաշտօնական տուեալներով հասած է 15 տոկոսի։ Անդին կայ տակաւին ազգային դրամի արժեզրկումը, որ դարձեալ հասած է 20 տոկոսի սահմաններուն։ Միջազգային տեղեկագիրներ յոյս չեն ներշնչեր տիրող ընդհանուր պատկերին նկատմամբ։ Այս բոլորին վրայ աւելցած է քաղաքական ճգնաժամ մը, քանի որ երկրի մէջ վիճելի դարձած է օրէնքի գերակայութիւնը։ Այս բոլորի մասին կարծիքը շօշափեցինք հանրածանօթ տնտեսագէտ Տարօն Աճեմօղլուի։
ԵԴՈՒԱՐԴ ՏԱՆՁԻԿԵԱՆ
Մեր կողմէ ուղղուած «ի՞նչ տեսակ ապագայ մը կը պարզէ Թուրքիոյ տնտեսութիւնը» հարցումին Աճեմօղլու եւս տուաւ մտահոգութիւն պարունակող պատասխաններ։ Ան ըսաւ, թէ համաշխարհային հասարակութեան վրայ ցնցիչ ազդեցութիւն գործած է Իսթանպուլի քաղաքապետական ընտրութեան չեղեալ համարումը։ «Միջոցէ մը ի վեր Թուրքիոյ զարգացումները որոշ հանդուրժողականութեան դիտող» համաշխարհային ներդրողներու շուկան հիմա դարձեալ իրատեսութեան կը մատնէ Թուրքիոյ նկատմամբ իր դիրքորոշումը։ Խնդիրը սահմանուած չէ ներդրողներու մերձեցումով։ Հիմնականօրէն ամուր տնտեսական համակարգեր կրնայ գոյանալ օրէնքի գերակայութեան պայմաններուն տակ։ Թուրքիա իր պատմութեան մէջ երբեք օրէնքի տիրապետած երկիր մը չէ եղած։ Բայց վերջին տասը տարիներուն միջավայրը շատ աւելի մտահոգիչ երեւոյթ կը պարզէ։ Երկիրը վերջին հինգ տարներուն գերզգայուն տնտեսական երեւոյթ մը ունի։ Պետական ծախսերը եւ վարկերը տնտեսութեան տարողութենէն վեր ընդլայնելու ձգտում ունին։ Այդ հետեւանքով ալ, թէ երկրի տնտեսական եկամուտի հաւասարակշռութիւնը խանգարուած է եւ թէ լիրան արժեզրկուած։ Ամէն ինչ կ՚ընդանայ խիստ վտանգաւոր հունի մը մէջ։ Եւ նոյնիսկ կարելի է պնդել թէ տակաւին չենք հասած ամենամտահոգիչ հանգրուանին։ Շրջանային վարչութիւններու ընտրութեան ընդառաջ պետութիւնը շատ մեծ գումարներ սպառեց։ Վերջապէս կանգ պիտի առնէ այդ ընդլայնումը եւ այն ատեն դէմյանդիման պիտի մնանք շատ աւելի մեծ տնտեսական ճգնաժամի մը հետ։ Մանաւանդ պիտի տեսնենք, թէ որքան ծանր օրեր կը սպառնան շինարարական ասպարէզին։ Թերեւս կարելի ըլլար միջին ծանրութիւնով խնդիրի մը հետ գլուխ ելլել, բայց երբ հիմա Թուրքիոյ քաղաքական եւ տնտեսական համակարգը ծանր սնանկացում մը կ՚ապրի, այդ հաւանականութիւնն ալ իրաւացի չի թուիր։ Թէ քաղաքական եւ թէ տնտեսական առումով անորոշութեան շրջան մը կը բոլորենք։
Շատ խնդրայարոյց են ԱՄՆ նախագահի վարած ռազմավարութիւնները։ Անոր Միջին Արեւելքի եւ յատկապէս Պարսկաստանի դէմ որդեգրած յարձակողական ոճը նոր վտանգներու ազդանշանը կրնայ համարուիլ։ Միւս կողմէ լուրջ խնդիրներ կ՚ընդանան Չինաստան-Միացեալ Նահանգներ յարաբերութիւններու մէջ։ Համարեա 20 տարուայ անցեալ ունեցող այս խնդրին մէջ նախորդ իշխանութիւնները եւս լուրջ պատասխանատուութիւն ունին։ Թէեւ Թրամբի չափազանցուած եւ տգէտ ռազմավարութիւնները ինքնին կարեւոր գործօն մըն են, բայց խնդիրը ունի աւելի ծանր երեսակներ։ Չինաստան երկար ժամանակէ ի վեր կը դիմէ Եւրոպայի եւ Միացեալ նահանգներու ճարտարագիտական ծրագիրները կեղծելու ճանապարհին։ Եւ Չինաստան չի կրնար հրաժարիլ բանագողութեան այս ռազմավարութենէն։ Նոյնիսկ կարելի է ըսել այժմ իր տնտեսութիւնը կերտած է նման ռազմավարութեան մը վրայ։ Թէեւ Չինացիներ հսկայ գումարներ կը յատկացնեն նոր գիւտեր զարգացնելու համար, բայց իրենց այժմու գիտելիքներու պաշառը անբաւարար կը մնայ։ Եւ ահաւասիկ Չինաստան այդ բացը հաւասարակշռել կը փորձէ բանագողութեան միջոցաւ։ Բանագողութենէ հրաժարիլը բաւականին սուղ պիտի արժէ Չինաստանին։ Իսկ նոյն ընթացքին մէջ շարունակելն ալ խոչընդոտ պիտի գոյացնէ ԱՄՆ-Չինաստան յարաբերութիւններու մէջ։ Սակայն այս խնդիրը շատ աւելի մեծ սպառնալիք մը կը դառնայ Թուրքիոյ նման երկիրներու հաշւոյն։ Անորոշութեան օրեր է, որ կը բոլորենք եւ այդ օրերը կրնան նոր լարուածութիւններու տեղի տալ»։
