Ankara’dan Diyarbakır'a örülen yeni ‘surlar’

Kazılan hendekler, sokağa çıkma yasakları ve çatışmaların ardından Diyarbakır'ı Diyarbakır yapan en büyük kültürel değeri Suriçi’nden  eser yok şimdi. Sur deyince akla gelen o dar sokaklar yıkılmış, bölge tamamen insansızlaştırılmış durumda. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, kendi kendisine verdiği yetkiyle Sur'u yeniden inşa etmek için temel attı. Artık o meşhur dar sokalar olmayacak. Yerine caddeler ve karakollar yapılacak. 

Kürt meselesinde şiddetin en yoğun olduğu dönemlerden birini yaşıyoruz. Diyarbakır ve Şırnak gibi şehirler günlerce süren çatışmalara sahne oldu. Çok sayıda insan hayatını kaybetti. Sivil toplum örgütlerinin verilerine göre yarım milyon insan yerinden edildi. Diyarbakır’ın Sur ilçesi, bu süreç sonrasında neredeyse tamamen yok olmuş durumda.  

Yasaktan sonra   

Sur’da ilk olarak 6 Eylül 2015'te sokağa çıkma yasağı ilan edildi. 11 Aralık 2015'te ise uzatıldı. Bir yada iki günlük araları saymazsak yasak halen devam ediyor. 27 Ağustos 2016'da sekiz aylık aranın ardından yasak sadece üç mahalleyle sınırlandırıldı. Üç mahallede sokağa çıkma yasağı resmi olarak devam ediyor. Sokağa çıkma yasağının kaldırıldığı diğer mahallelerde ise artık sokak kalmamış durumda. İlçenin dört mahallesi tamamen yıkılmış. Fiilen sokağa çıkma yasağı ise bölgede devam ediyor. Sur'un yıkılmış olan arka sokaklarına hâlen girilemiyor. Sokakların başlarına beton bloklar örülmüş. Gazetecilerin bölgeye girebilmesi için ve fotoğraf çekebilmek için Valilikten izin almak gerekiyor. 

Diyarbakır'ın Suriçi bölgesi, kentsel Sit Alanı ve BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) Dünya Kültür Mirası listesinde yer alıyor.

Temel atıldı 

İlçede yıkım devam ederken, öte yanda hükümet yetkilileri ilçenin yeniden inşası için çalışma yapıldığını açıkladı. 4 Ocak’ta Başbakan Binali Yıldırım'ın görüntülü olarak katıldığı temel atma töreni yapıldı. Başbakan Yıldırım projelerin bu yıl içinde biteceğini belirterek 60 Milyon TL harcanacağını söyledi. 

Temeli atılan üç proje; ‘İçkale Vadisi Kentsel Tasarım ve Peyzaj Projesi’, Suriçi’nde 229 adada yapılacak konutlar ile ‘Diyarbakır Kırklar Tepesi Kentsel Tasarım ve Rekreasyon Projesi’.

Suriçi’ndeki projeleri bir kamu kuruluşu olan KİPTAŞ yapacak. TOKİ ise Diyarbakır şehir merkezinin oldukça uzağında 5 bin 637 konutun da inşasına başlandı. Bu konutların öncelikli olarak Sur'da evleri yıkılanlara satılacağı belirtiliyor. 

Yıkım planı   

Diyarbakır Mimarlar Odası, Sur’da yaşanan gelişmeleri yakından takip ediyor.  Mimarlar Odası yönetim kurulu üyelerinden Herdem Doğrul, Sur'da yaşanan gelişmelerle ilişkin Agos'a bilgi verdi. 

Doğrul, geçtiğimiz yıllarda, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından ‘Koruma Amaçlı  İmar Planı’ ve ‘Alan Yönetimi Planı’nın hazırlanarak yürürlüğe girdiğini ancak Bakanlığın geçtiğimiz yıl içinde bu planlarda değişiklik yaptığını söyledi. Bakanlığın, projelerin parsel bazında yapıldığı, tekil restorasyonlar yapılacağı ve bütünlük olmadığı gerekçesiyle değişiklik yaptığını ifade eden Doğrul, Bakanlığın yeni bir kentsel tasarım planı hazırladığını söyledi.   

Doğrul, kentsel tasarım planındaki bazı önemli noktaları anlattı; 

“Sur'da dört mahalle tamamen yıkılmış durumda. Planda sanki hiç yıkılmamış gibi davanmışlar. Altı tane karakol yapılması öngörülüyor. O meşhur dar sokaklar planlarda yok. Sanki sadece yol genişletme çalışması yapılıyor. Bazı sokaklar genişletilmiş, bütün sokakalar için ise genişletilmesinin yolu açılmış. Sur içinde artık caddeler var. Caddeleri yapmak için fili olarak yıkılmış tescilli eserleri, planlardan da kaldırmış durumdalar. Tespit edebildiğimiz 8 tescilli yapı yıkılmış ve planda da yok. Karakolların yapılması için tescilli sivil yapıların yıkılmasına olanak sağlanmış. Ayrıca bütün yetki Çevre ve Şehircilik Bakanlığına geçmiş durumda.”

Diyarbakır Sur'da dar sokakların girişi olarak bilinen, Diyarbakır Barosu Başkanı Tahir Elçi'nin katledildiği, Dört Ayaklı Minare’nin bulunduğu Yenikapı Sokak, kentin meşhur sokaklarından biridir. Sur'un dar sokaklarında kaybolmak için o sokaktan içeri girmeniz gerekir. Kiliselere ulaşabildiğimiz sokak da o sokaktır. Doğrul, Yenikapı Sokak'ın adının planlarda Yenikapı Caddesi olarak geçtiğini ve genişletildiğini söyledi. 

İlçede, çalışmalar başlamadan hükümetin attığı ilk adım acele kamulaştırma kararı oldu. Bakanlar Kurulu,  kilise ve camilerin de içinde bulunduğu 6 bin 300 parsel için kamulaştırma kararı alınmıştı. Kilise Vakıflarının, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin, Diyarbakır Mimarlar Odası'nın ve Diyarbakır Barosu'nun açtığı davalar da devam ediyor.

Mimarlar Odası, Bakanlığın yaptığı yeni planlarla ilgili de kapsamlı bir rapor hazırladı. Oda, planları mahkemeye taşıyor. 

Kiliseleri VGM onaracak 

Bölgede yaşanan çatışmalarda Ermeni Katolik Kilisesi büyük oranda zarar görmüş, ibadetin devam ettiği Surp Giragos Kilisesi de hasar görmüştü. Katolik kilisesi için restorasyona başlandı. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkünde olan kilise restore edilecek. Surp Giragos Kilisesi’nin restorasyonu da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılacak. Henüz çalışmalar başlamış değil. Ancak Vakıflar Genel Müdürlüğü ile Surp Giragos Kilisesi Vakfı yönetimi arasında görüşmeler başladı. Mülkiyeti, Surp Giragos Kilisesi Vakfı'na ait ve kira karşılığı kullanıma verilmiş başka yapılar da mevcut. Kilise yönetimi yapıların korunması için çatışma süreci başlamadan önce aslına uygun restorasyon yapılabilmesi için gerekli çalışmalara başlamıştı. Vakıf yönetimi projeleri tamamlanmış ve Kültür Valıklarını Koruma Kurulu’ndan gerekli izinleri almıştı. Ancak kilise yönetimi çalışmalarını tamamlayamadan çatışmalar başlamıştı. Halen mülklerin tamamı yıkılmış vaziyette. Bu mülklerle ilgili hasarın da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından karşılanması bekleniyor.