Անպայման այցելէք Չինաստան՝`բացայայտելու համար անցեալէն ներկայ ուրուագծուող հարուստ մշակոյթը
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
Երեւանի Պետական Համալսարանի աթոռներուն առաջին անգամ նստելուս տարօրինակ անհանգստութիւն մը կը տիրէր իմ մէջ։ Արդեօք կը ստացո՞ւի։ Կրնայի հասկանալ իմ սովորածը, կարող էի յաջողութիւն ունենալ դասընթացներուն։ Մարդու լաւագոյն հանգանակները երբեմն անոր ընկերներն են։ Այն օրը փոքր ծիծաղով ինձ մօտիկացած դասընկերուհիս` Նայիրուհի Ստեփանեանը, այսօր իմ լաւագոյն ընկերներէն մէկն է։ Անոր ժպտադէմ հայեացքը, ուսման ցանկութիւնը եւ սրամտութիւնը այլընտրանք չթողեց մեր բոլորի սիրտը գրաւելու խնդրին մէջ։
Համալսարանը աւարտելէ ետք ես Պոլիս վերադարձայ։ Այն ժամանակ Նայիրուհիի ամենամեծ ցանկութիւնն էր՝ շրջել աշխարհն ու ծանօթանալ նոր մարդկանց հետ։ Անթիւ երկրներ շրջեց, մինչ սա ամենաերկար մնացել էր Յունաստան։ Յունաստան մնալու ընթացքին յունարէնէն հայերէն, հայերէնէն յունարէն գրքեր թարգմանեց։ Ըսած եմ արդէն, իմ ընկերուհին միշտ տեղեր տեսնելու, միշտ մարդիկ ճանչնալու ցանկութիւն ունի։ Եւրոպայի միանմանութենէն յոգնած, ընկերուհիս հինգ տարի է որ Չինաստան կը բնակի։
Այսօր ձեզ համար հարցուցի ինծի հետաքրքիր հարցումները Չինաստանի մասին, ան ալ մեր ընթերցողներուն համար պատասխանեց։
Երբ եւ ինչպէ՞ս որոշած ես Չինաստան երթալ։
2018-ի ամրան էր, շրջագայեցայ Եւրոպայի մի շարք երկիրներ։ Յետոյ որոշեցի ճամբորդել դէպի Ասիա։ Քանի որ ընկերուհիս կ՚ապրէր Չինաստան, եւ ալ նախընտրեցի այչ երկիրը։ Անոր խորհրդով եկայ Չինաստան, աշխատանք գտայ եւ հաստատուեցայ։ Այստեղ բնակուելով՝ հնարաւորութիւն ունեցայ աւելի խոր ուսումնասիրել չինական մշակոյթը եւ ճամբորդել նաեւ ասիական այլ երկրներ։
Քանի՞ քաղաքներ ապրեցաք։ Այժմ ո՞ւր կը բնակիք եւ ի՞նչ կ՚ընէք։
Առաջին անգամ բնակութիւն հաստատեցի Անհուի մարզի Բենգբուի քաղաքը։ Այնտեղ մօտ երկու տարի ապրելէ ետք տեղափոխուեցայ Շանսի մարզի Յանչուան քաղաքը, ուր բնակեցայ մէկուկէս տարի։ Այնտեղէն ալ տեղափոխուած եմ Գուանգդոնգ մարզի Չինյուան քաղաքը, որ հրաշալի վայր մըն է, ուր կը բնակիմ մինչեւ օրս։
Քու բնակած քաղաքի մէջ հայեր կա՞ն։ Եթէ կան եկեղեցի դպրոց ունի՞ք։
Այո, իմ ապրած քաղաքը ինձմէ բացի եւս երեք հայեր կ՚ապրէին, որոնցմէ երկուքը տեղափոխուեցան այլ քաղաքներ։
Երբ կը լսեն թէ հայ ես, ինչպէ՞ս է մարդկանց ընկալումը եւ վարուելակերպը։
Չինացիներ մեծ հետաքրքրութիւն կը ցուցաբերեն արտասահմանցիներու նկատմամբ։ Երբ կ՚իմանան, որ Հայաստանէն եմ, անմիջապէս կը դիմեն համացանցին Հայաստանի մասին տեղեկութիւն որոնելու։ Ապա կը յաջորդէ հարցերու տեղատարափը։ Հետաքրքրուած են ամէն ինչի մասին։ Իսկ անոնք, որոնք արդէն ծանօթ են Հայաստանին, մեծ յարգանք եւ ակնածանք ունին մեր ժողովուրդի եւ երկրի հանդէպ։
Գիտեմ որ մանուկներու հետ կ՚աշխատիս։ Ի՞նչ տարբերութիւն կը նկատես Հայաստանի եւ Չինաստանի մանուկներու կրթութեան մակարդակի միջեւ։
Ճիշդ է, կ՚աշխատիմ չինացի մանուկներու հետ։ Անոնց կրթութեան մակարդակը անհամեմատելի բարձր է բաղդատմամբ հայ մանուկներու։ Չինաստանի մէջ շատ կը կարեւորեն կրթութիւնը։ Մանուկները վաղ տարիքէն բազմակողմանի կրթութիւն կը ստանան. կը սովորեն թուաբանութիւն, չինական գաղափարագիրերը, կը նուագեն որեւէ երաժշտական գործիք, կը տիրապետեն օտար լեզուներու, խոհարարական հմտութիւններ կ՚ունենան եւ այլն։
Ինչպէ՞ս կը նկարագրես երկու երկրներու ամենահետաքրքրական տարբերութիւնը։
Հայերն ու չինացիները ունին ինչպէս մշակութային, կենցաղավարական նմանութիւններ, այնպէս ալ նկատելի տարբերութիւններ։ Հայերը աւելի զգացական եւ յախուռն բնաւորութիւն եւ վարքագիծ ունին, իսկ չինացիները աւելի հանդարտ, դիւանագիտական, խաղաղ, լռակեաց՝ առանց զգացականութեան...
Ինչպէ՞ս կը զգաս երկու ժողովուրդներու տօնական օրերու տրամադրութիւնը։
Հայկական եւ չինական տօները շատ տարբեր են։ Իւրաքանչիւրը իր ազգային, աւանդական, մշակութային, ծիսական առանձնայատկութիւնները ունին։ Երկու ազգերն ալ իրենց յատուկ օրերը կը տօնեն մեծ շուքով։ Մենք եւ Չինացիները ունինք նման տօներ, օրինակի համար՝ Ամանորը։ Ամանորը Չինաստանի մէջ ընտանեկան տօն է։ Ընտանիքի բոլոր անդամները կը վերադառնան հայրական օջախ եւ այդ ընտանեկան ջերմ միջավայրի մէջ կը նշեն Ամանորը։
Հայու մը համար ո՞րն է Չինաստան ապրելու դժուարութիւնը։ Ամենաշատ Հայաստանի ի՞նչը կը կարօտնաս։
Չինաստան ապրելու ամենամեծ դժուարութիւնը սկզբնական շրջանին մշակութային եւ կենցաղավարական ահռելի տարբերութիւնն էր, որուն համակերպած եմ ժամանակի ընթացքին։
Ամենաշատ կը կարօտնամ, հայկական եկեղեցիներուն մատուցուած պատարագները, որոնց անհաղորդ եմ, քանի որ այստեղ չկան Հայ Առաքելական եկեղեցիներ։
Փոխարէնը կ՚այցելեմ կաթողիկէ եկեղեցի։ Կը զրուցեմ քահանայի հետ, կը ներկայացնեմ մեր եկեղեցւոյ պատմական ժառանգութիւններն ու առաքելութիւնը։
Հայաստանը եւ Չինաստանը գեղարուեստի եւ մշակոյթի առումով շատ տարբեր են իրարմէ։ Ի՞նչ կրնաս ըսել այս մասին։
Երկու երկրներն ալ հարուստ են իրենց պատմական անցեալով, մշակոյթով եւ արուեստով։ Այնուամենայնիւ։ Ես կ՚առանձնացնէի գեղագրութիւնը՝ որպէս Չինաստանի ամենատարածուած արուեստի տեսակ։ Երախաները վաղ հասակէն դպրոցներու մէջ կը սովորեն գեղագրութեան նուրբ արուեստը։ Ամենուրէք կը տեսնէք գեղագրութեան նմոյշներ, որոնք հիացում կը պատճառեն ինծի։ Նաեւ կ՚ուզեմ նշել առօրեայ կեանքի մէջ չինական տարազներ կրելու սովորութիւնը, որ նոյնպէս հաճելի եւ գովելի է։ Չինացիները չնայած իրենց՝ գիտատեխնոլոգիական վերընթաց զարգացմանը, ամուր կանգնած են ազգային-աւանդական արժէքներուն եւ մշակոյթին։
Համավարակին հոն կը բնակէիք. Ւնչպէ՞ս անցաւ։ Դժուար էր։
Մինչեւ համավարակի սկիզբը ես արդէն վերադարձած էի Հայաստան. Սահմանները փակուեցան եւ մօտ ինը ամիս մնացի Հայաստան։ Ապա վերադարձայ: Ինչ խօսք, շատ դժուարին ժամանակներ էին. Շատ խիստ սահմանափակումներ գործադրուեցան։ Ամենօրեայ թեստաւորում, քաղաքէ քաղաք տեղափոխուելու արգելք եւ այլն. Այս բոլոր սահմանափակումները տեւեցին մինչեւ 2023 թուականի վերջը։
Չինացիներու ճաշատեսակը Հայաստանէն շատ տարբեր է։ Դժուարացա՞ք։
Կը ցանկանայի առանձնացնել չինական խոհանոցը, որ շատ կը տարբերուի հայկականէն. Տակաւին սկզբնական շրջանէն հեշտութեամբ ընտելացած եմ չինական խոհանոցի կերակուրներուն, որոնք շատ առողջարար եւ համեղ են։
Կերակրատեսակներէն կառանձնացնեմ իմ ամենասիրելին. Դոնփուռոն, որ կը պատրաստուի խոզի միսէ եւ մեղրէ։ Պարտիմ նշել նաեւ յայտնի Փեքինեան բադը։
Խորհուրդ կու տամ անպայման այցելել Չինաստան`բացայայտելու համար անցեալէն ներկայ ուրուագծուող հարուստ մշակոյթ
