Ամփոփումն
«Ոմանց բարոյականութիւնը
նման է լաթի, որմէ երբեք
հագուստ չի կարուիր»։
Ֆրանսական
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ
Միջազգային յարաբերութիւններու քաղաքական եւ մարդկային բարոյականութեան աղջամուղջային եւ իրար նսեմացնելու անյագ քայլերը ոչ մէկ դրական աւարտ կրնայ ունենալ, իսկ ոմանք կը համարեն, որ երրորդ համաշխարհային պատերազմը ընթացքի մէջ է։ Եթէ նախորդ բախումները ինչ որ տրամաբանութեամբ կապուած էին կենսական տարածքի տիրանալու միտումով, ապա այլ են բախումներ սանձահարելու արդի դրդապատճառները, որոնք մրցակցութեան հիմքերու վրայ դրուած են։ Կարեւոր է նշել, որ տասնամեակներ շարունակ ամերիկեան տոլարը տիրակալ էր եւ գրեթէ ողջ աշխարհը ենթակայ էր անոր ելեւէջներուն, ապա նոյնը չէ այսօր, քանզի բազմաթիւ երկրներու մերժեցին ԱՄՆ-ի այդ կացութիւնը եւ ամէն երկիր իր դրամանիշով ցանկացաւ յարաբերուիլ, որ տոլարի անկումի սկիզբն էր։ Այդ վիճակի ստեղծման հեղինակներէն էին Ռուսաստանը, Չինաստանը, եւ այլ, որմէ ետք այդ երկիրներու նկատմամբ ԱՄՆ-ի ունեցած ատելութիւնը բազմապատիկ աւելացաւ, եւ անոնց պատժելու պատրուակով ամէն առիթ ընդունելի է, որոնցմէ է մեր երկրի հետ մօտ յարաբերութիւն հաստատելու դրուագը ԱՄՆ եւ ԵՄ-ի հետ, որ առնչութիւն չունի մեզ սիրելու, գնահատելու կամ մեր բարեկեցութիւնը զարգացնելու մարդկային զգացումի հետ. ասոնք բացառուած են։
Նշենք, որ ամիսներ ի վեր Երեւանի մի շարք քաղաքագէտ միամիտ «իմաստուններ» առանց դադարի ՀՀ Արեւմուտքին մերձենալու կոչեր կը տարածեն՝ «Հայաստանը Եւրոպա է եւ վերջ». անյայտ է, թէ որո՞ւ հրահանգով, բայց անհերքելի է, որ ԱԺ եւս նոյն թեման կը քննարկէ որպէս փրկութեան միակ միջոց, իսկ եռակողմ հանդիպումի նախօրեակին Պլինքենը եւ ֆոն դեր Լայենը, կապ հաստատելով Ալիեւի հետ, անոր կ՚երաշխաւորեն, որ եռակողմ հանդիպումը ուղղուած չէ Պաքուի դէմ, այն միայն ՀՀ տնտեսական զարգացման վերաբերեալ է եւ անվտանգութեան աջակցութեան խօսք չի կրնար ըլլալ։ Հեռակայ կարգով Ալիեւը մասնակից է համաժողովին եւ անոր օրակարգին, ուստի մեր ակնկալած երաշխիքը Արեւմուտքէն՝ վատ անուրջ է։
Եւ ինչո՞ւ։
-Նախ, որ Արեւմուտքը միջոց եւ ցանկութիւն չունի, տրամադրուած եւս չէ Ալիեւին զսպելու, քանի որ բազում թելերով կապուած է անոր նաւթի եւ կազի մատակարարման պայմանագիրով եւ անոր կարծիքը ենթակայ չէ մերժումի, միաժամանակ ըլլալով Թուրքիոյ անբաժանելի մաս։
-Մեր ԵՄ անդամակցելու խնդիրը աւելի քան մշուշոտ է, քանզի արդի պայմաններուն ինը երկիր կը սպասեն աւելի քան քսան տարի, ուստի մեր ներկայցուցած հայցի գրանցումը, լաւագոյն պայմաններով, թերեւս կայանայ 2040-ին։ Չմոռանանք, որ ընտրութիւնը կ՚ըլլայ կարիքի պահանջով։
-Ռուսաստան չի հանդուրժելու ՀՀ այդ քայլը եւ մեծ հաւանականութիւն կայ, որ բախում տեղի ունենայ մեր միջեւ, որու մասին կան արձագանգներ, որ բաւական լուրջ են եւ խոհեմ չէ, մոռնալ Ուկրաինայի, Վրաստանի եւ Մոլտաւիայի դրուագները։
-Հաւանական է, որ մեր այժմեան բարեկամ Իրանը եւս գոհ չմնայ հրեաներու հետ անբաժան ԱՄՆ֊ի ներկայութենէն իր սահմաններուն մօտ։
-Վերջապէս որու համար գաղտնիք է, այս ամէնուն հիմնական նպատակը մեր ժողովրդավարութեան հրապոյրի կամ բարեկեցութեան համար չեն, այլ Ռուսաստանին Կովկասէն հեռացնելու նպատակով։
Աներկբայ է, թէ որեւէ օտար զինուոր չի գայ մեր անվտանգութիւնը ապահովելու, եւ մեր փրկելութեան միակ միջոցը մեր ներուժի զարգացումն է, մեր իսկ համեստ միջոցներով, քանզի լուրջ դաշնակից չունինք, բայց ունինք երկիրը քանդելու պատրաստ ընդդիմադիր խումբեր, որոնց հետ փութով կը գործակցէ Էջմիածնի գահակալը, ի՚ր կղերական, արկածախնդիր եւ քաղաքական նկրտումներու տէր շքախմբով։ Միասին անոնք իրենց հինգերորդ շարասեան դերը կը կատարեն պատշաճ ճշտութեամբ եւ բուռն ոգեւորութեամբ՝ ունենալով դուրսի ուժերու (ենթադրաբար ռուս) եւ որոշ՝ սփիւռքի թէ՛ հայրենի հայ մամուլի անխոնջ օժանդակութիւնը, որոնց զսպելու արժանի քայլեր ընելը վաղուց հասունացած է։ Մեզ կը մնայ սեփական ուժերը զարգացնել, գործակցելով բոլորի հետ հաւասարակշռուած սկզբունքով՝ առանց բացառութեան, ներառեալ Ռուսաստանը, մինչեւ իսկ անոր ոչ կատարեալ ըլլալու պարագային։ Վերականգնել կապերը, որ հեռու էին ջերմ բարեկամական ըլլալէ, բայց թշնամական չէին։
Հայ-ռուսական յարաբերութիւններու թուլացման ցայտուն արտայայտութիւն էր, երբ 2020-ի ատրպէյճանական յարձակման ընթացքին Մոսկուան թերացաւ մատակարարել այն զինամթերքը, որ լիարժէք վճարուած էր։ Մերոնք ստիպուած այլ դռներ թակեցին, բազմացնելու զինամթերքներու աղբիւրները, բայց աւաղ դժգոհութեան մրուրը առկայ էր։ Ատրպէյճանի յաջորդ ոտնձգութիւնները նոյնպէս մնացին առանց որեւէ սատարի հայերու նկատմամբ եւ նոյնիսկ այն տպաւորութիւնը կար թէ ռուսերը կը քաջալերեն Ատրպէյճանին, քանզի դատապարտելի մէկ խօսք անգամ չհնչեց, նոյնիսկ Արցախի գրաւման եւ բնակչութեան տեղահանման ընթացքին։ Ցաւալի եւ տժգոյն է փաստը, միայն թէ մերոնք առողջ դատողութեամբ պիտի գործեն եւ առիթ տան Մոսկուային վերանայիլ իր յարաբերութիւնները հայերու նկատմամբ եւ վերադառնալ նախկինին տիրող հանդուրժելի մակարդակին։ Իր թերութիւններով հանդերձ ռուսը նախընտրելի է որպէս բարեկամ քան հակառակորդ, թէեւ գիտենք, որ Անգարայի եւ Պաքուի հետ կապերը բաւական ջերմ են։
Հակառակ դէպքին ոտքի տակ մնալու վարկածը շատ հաւանական է եւ չանտեսենք, որ Թուրքերը քարտէզներ կը հրատարակեն, ուր ամբողջ Կովկասը միջին Ասիոյ երկրներու հետ միացուած մի երկիր կը ցուցադրուի։ Մեր պետական այրերու համար մտածելու եւ լրջանալու շատ տեղ կայ եւ մանաւանդ սխալ եւ թերի կողմնորոշումէն զերծ մնալու պարտականութիւն, քանզի պահը ճակատագրային է։
Անարդար կ՚ըլլար լրութեան մատնել հայ հասարակութեան կարեւորագոյն կառոյցի՝ եկեղեցւոյ բռնած դիրքի եւ գործունէութեան մասին ի նկատի ունենալով երկու գահակալ կեդրոնները՝ Էջմիածին եւ Անթիլիաս։ Արդէն հինգերորդ տարին է, որ անոնց եւ իշխանութեան ջուրերը ոչ միայ միեւնոյն առուակով չեն հոսիր, այլ ցամքած են եւ չփնտռենք յանցաւոր ու պատճառ, քանզի մշուշապատ է եւ անտրամաբանական։
Պիտի չանդրադառնամ գիտակից վերաբերմունքի եւ իւրաքանչիւրի պարտաւոր ընելիքներուն։ Ան յայտնի է ամէնուն, միայն թէ պետականութեան եւ անվտանգութեան ամրապնդման բնագաւառին այլ է պատասխանատուութեան մակարդակը։ Ան դէպքին, երբ իշխանութիւնը կը փորձէ սահմանազատման խնդիրը լուծելի դարձնել Տաւուշի մարզին, յայտնի չորս գիւղերու յանձման պատրուակով, որ քննարկուած է խորհրդարանի մէջ, արկածախնդիր եպիսկոպոս Գալստանեանը փոթորիկ կը ստեղծէ այդ գիւղերը փրկելու տոնքիշոտեան ցոյցով, բնակչութեան մտքերը պղտորելով, վստահաբար Էջմիածնի ստոյգ օրհնանք֊թելադրանքով, ուրեմն մեր հոգեւոր դասը զինուարագրուած է ներսի եւ դուրսի պիղծ ուժերուն, որոնց նպատակն է կործանել մեր պետականութիւնը, եւ գաղտնիք չէ, անկախութենէն ի վեր անխափան կը գործակցեն նախկին սակաւապետ ու քաղաքական խումբերու հետ, ազգայինը թալանելու միջոցով անհատապէս հարստանալով։
Այդ արբունքի մէջ այնքան մոլորուած են, որ իւրաքանչիրը իրեն դասելով Ղեւոնդ երեցի մակարդակին կը համարձակի միջամտել պետութեան գործունէութեան, առանց դոյզն գիտակցելու, որ հացկատակի վիճակ (parazit) ունին՝ առանց մասնակցելու երկրի առջեւ եղած մարտահրաւերներուն՝ հարկ, անվտանգութիւն, բանակ, կրթութիւն, առողջապահութիւն եւ բազում այլ եւ այլ կենսական պահանջներ եւ կը զբաղուին միայն հրաժարական պահանջելով։ Ստոյգ է Աջապանեան, Գալստանեան եւ անոնց նման միւս կրօնաւորները ինքնքնակրթուելու կարիք ունին եթէ չեն պատրաստուիր երթալ միանալ իրենց գործընկերոջը՝ Արցախի թեմի նախկին առաջնորդ Պարգեւին, ով լքեց իր հոտը Ամերիկան վայելելու պատրանքով։ Բաւական է մեր ժողովուրդը ձեզ նման խառնակիչներու կարիքը չունի, այլ բարեկիրթ ցաւակից հոգեւորականներու։
Միւս կողմէ Անթիլիասի մէջ պիտի քննարկուին Պաքուի գործադրած ցեղասպանական արարքները եւ Արցախի ժողովուրդի իրաւունքներու վերականգման խնդիրները Արամ Ա֊ի տնօրինումով, «Կիլիկիա վերլուծական հարթակ»ի աշխատանքներու շրջագիծի մէջ։ Այս արիթով ՀՀ, Արցախէն եւ տարբեր երկրներէն հրաւաիրուած են 30 մասնագէտ, նաեւ ՀՀ նախկին ԱԳ նախարար Վարդան Ոսկանեանը, որ տարիներ վարած է արցախեան բանակցութիւնները, ոչ մէկ արդիւնքի հասնելով եւ այժմ կը ցանկանայ փրկել «Իրաւունքներու վերականգնման հնարաւոր ուղիները»․֊ վստահ է՞ արդեօք ։
Աներկբայ է, մեր ազգային աթոռներու թշուառութիւնը, որտեղ տգիտութիւն է, որ բազմած է Լուսաւորիչի գահի վրայ, ուր հովուապետերը չեն զգար, չեն ողբար ո՛չ իրենց եւ ո՛չ մեր կորուստը, այլ որոնեն եւ ձեռք կը բերեն իրենց համար անձնական հարստութիւն, այլապէս չէր ըլլար Երուսաղէմի «Կովերու պարտէզ» խայտառակ դրուագը պատրիարքի ձեռամբ՝ որ եզակի երեւոյթ չէ եւ դեռ անաւարտ։
Յ՞ո Երթաս։
