“Amerikatsi”: Nadir bir sinema deneyimi

Türkiyeli Ermeniler olarak, büyük salonlarda, kalabalık bir şekilde Ermenilerle ilgili, Ermenice ya da Ermenistan’a dair bir film izleme imkânımız neredeyse hiç olmuyor. Bu tür gösterimler, kimi zaman politik gerekçelerle, kimi zaman da teknik veya ekonomik imkânsızlıklar nedeniyle hayata geçirilemiyor. Ancak zaman zaman bazı istisnalar sayesinde bu deneyimi yaşayabiliyoruz. Daha önce Fatih Akın imzalı “The Cut/Kesik” ve Terry George’un yönettiği “The Promise/Söz” filmlerini sinemada izleme fırsatı bulmuştuk. Geçtiğimiz hafta sonu da benzer bir istisna meydana geldi: Michael A. Goorjian’ın “Amerikatsi/Amerikalı” filmi, Beyoğlu Surp Yerrortutyun Kilisesi Vakfı’nın yenilenen Naregyan Salonu’nda, kalabalık bir izleyiciyle buluştu.

İlk gösterimini 2022’de yapan film, üç yılın ardından nihayet İstanbul’daki izleyicisine ulaştı. Şarkıcı Sibil Pektorosoğlu’nun girişimleri ve Beyoğlu Surp Yerrortutyun Kilisesi Vakfı’nın desteğiyle hayata geçirilen gösterimler, 23 Ekim Perşembe, 24 Ekim Cuma ve 25 Ekim Cumartesi günleri olmak üzere, üç seans halinde yapıldı. İlk iki seans genel izleyiciye açıkken, son gösterim toplum üyesi gençlere özel olarak düzenlendi. Bu yönüyle film gösterimi, sadece bir sanat etkinliği değil, aynı zamanda bir topluluk buluşması, gençlerin kendi kimliklerine dair imgeleri beyazperdede görebildikleri ender anlardan biri oldu.

Sovyet hapishanesinde Amerikalı bir Ermeni

Goorjian’ın yazıp yönettiği ve başrolünü oynadığı “Amerikatsi”, II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet Ermenistanı’na göç eden ve kendini bir Sovyet hapishanesinde bulan Amerikalı bir Ermeni’nin hikâyesini anlatıyor. Film göç, aidiyet, yabancılık ve umut gibi temalar etrafında örülüyor. Goorjian, izleyiciyi bir dönemin ideolojik baskısı ile bireysel özgürlük arayışı arasındaki gerilime davet ediyor.

Ben, olası bir hayal kırıklığını önlemek için genellikle filmler hakkında hiçbir şey okumadan izlemeyi tercih ederim. Böylece ekrana sıfır beklentiyle oturduğunuzda hem sürprizlere açık oluyorsunuz hem de -bu örnekte olduğu gibi- çok iyi bir filmle karşılaşabiliyorsunuz. “Amerikatsi”, hem sinematografik açıdan hem de hikâyesinin işlenişi bakımından güçlü bir yapım. Renk paletinden ışık kullanımına kadar pek çok detay, karakterin içsel sıkışmışlığını ve umuda tutunma çabasını yansıtıyor. Yaklaşık iki saat süren film, anaakım bir yapımdan ziyade bir festival filmi atmosferi taşıyor; anlatısını ağır ağır kuruyor ve izleyicisini de bu ritme dahil ediyor.

Kolektif bir hafıza ânı

Daha önce izlediğimiz iki film (“The Cut” ve “The Promise’) doğrudan Ermeni Soykırımı’nı merkezine alıyordu. “Amerikatsi” ise 1915’e yalnızca giriş bölümünde kısaca değiniyor; ardından bizi Sovyet Ermenistanı’nın çetin günlerine götürüyor. Ne var ki, o birkaç dakikalık sahne bile filmin İstanbul’daki gösteriminde sansüre uğramasına yetmiş. Yine de bu yazıda eleştiriden uzak durmaya çalışacağım, çünkü böylesi filmlerin, özellikle gençlerin katılımıyla burada gösteriliyor olması başlı başına çok kıymetli. Nitekim 250 kişilik Naregyan Salonu’nun büyük bölümü doldu, yaklaşık 200 genç filmi dikkatle izledi. Bu, ender rastlanan bir tabloydu. İzleyicilerin çoğu filmi yalnızca sinematik bir deneyim olarak değil, aynı zamanda kolektif bir hafıza ânı olarak da yaşadı.

Filme dönersek; her ne kadar Goorjian, “İyi bir oyuncu olduğumu düşünmüyorum” dese de, performansıyla izleyiciden tam not aldı. Oyunculuğu, karakterin hem fiziksel hem ruhsal daralmışlığını son derece doğal biçimde aktarıyor. Ancak kendisi de Amerikalı olan Goorjian, Sovyet hapishanesinde geçen filminde zaman zaman klişelere yaslanıyor. Elbette hiçbir hapishane koşulu iyi değildir ve Sovyet dönemi de ayrıca birçok haklı eleştiriyi hak eder. Ancak yönetmenin, “Bu konuda benden daha çok bilgi sahibi olan kişilerin fikirlerine güvendim” demesi, yani aslında derin bir araştırma yapmadığını ima etmesi filmi tarihi derinlik açısından biraz yüzeysel bırakıyor. Böylesine hassas bir konunun tarihsel bağlamının daha ayrıntılı araştırılması filmi daha da güçlendirebilirdi.
Filmin diğer önemli oyuncuları arasında Tigran karakterini canlandıran Hovik Keuchkerian, Komünist Parti üyesi rolündeki Mikhail Trukin ve onun eşi Sona’yı oynayan Nelli Uvarova yer alıyor. Her biri, dönemin toplumsal atmosferini inandırıcı biçimde yansıtarak filmin dramatik yapısını destekliyor.

Yeniden gösterilecek

Üç ayrı gösterimle İstanbul’da sinemaseverlerle buluşan “Amerikatsi”, yoğun ilgi üzerine ilerleyen dönemde yeniden gösterilecek. Beyoğlu Surp Yerrortutyun Kilisesi Vakfı Yönetimi, bu yönde somut adımlar atmış durumda. Ayrıca gösterim gecesinde genç izleyicilere bir anket sunularak, gelecekte ne tür etkinlikler görmek istedikleri soruldu. Bu da vakfın önümüzdeki dönemde kültürel etkinliklere devam edeceğinin gösteriyor. Özellikle genç izleyicilerin katılımı, toplumsal hafızanın kuşaktan kuşağa aktarılmasında kültür-sanat etkinliklerinin ne kadar önemli bir rol oynadığını bir kez daha hatırlatıyor.

Son olarak, bu filmi izleme olanağı sağladıkları için hem vakıf yönetimine hem de Sibil Pektorosoğlu’na teşekkür etmek gerekiyor. Çünkü “Amerikatsi” gibi filmler yalnızca geçmişi hatırlatmakla kalmıyor, aynı zamanda kim olduğumuzu, nereden geldiğimizi ve hangi hikâyeleri paylaşabildiğimizi yeniden düşünmemizi sağlıyor.