Ամպերու Արտասուքը
ՌԱԿԸՊ ԶԱՐԱՔՕԼՈՒ
(Սթոկհոլմ)
«Այրընթը» հրատարակչատունը Իպրահիմ Գարաճայի բանաստեղծութիւններու լիակատար ժողովուծուն «Երկիր ու Վարդ» խորագիրով հրատարակած է։ Երախտապարտ եմ խմբագիրին։ Գիրքի վերջաւորութեան տեղ տրուած է իւրաքանչիւր բանաստեղծութեան ներշնչման դրդապատճառներուն, ողջունելի գաղափար։
Այսպէսով կը տեսնեմ թէ այդ բանաստեղծութիւնները մեր ողբերգական պատմութեան ժամանակագրութիւնն է նաեւ։ Չէ որ բանաստեղծութիւնը հին դարերէն մինչեւ մեր օրեր սիրոյ կողքին ողբին ալ արձանագրութիւնը եղած է։ Հոմերոսի երկիրը հազարամեակներ շարունակ էպոսներ կ՚արտադրէ։ Չեն աւարտիր բռնապետներու սերունդը, բայց Պրոմեթէուսի սերունդն ալ չաւարտիր։ 1980-ի յեղափոխութենէն ետք երկրիս բանտերն ալ վերածուած էին Պրոմեթէուսի շղթայուած ժայռերուն։
Հարաւային Ամերիկայի մէջ 1970-ականներուն զինուորական բռնատիրութեան դէմ ծաւալող Քանթօ Նուէվօ ալիքը միաձուլեց գրականութիւնը եւ երաժշտութիւնը։ Աւանդական երաժշտութիւնը արդիականացաւ եւ նոր մտաւորական մակարդակ ստացաւ։ Ձեւով մը ներշնչումն էր 1968-երուն խորհրդանիշը դարձած Ճոն Պայս- Պոպ Տիլընի բնութագրած ճանապարհին։
«Քարտէշ Թիւրքիւլեր» 1980-ականներու խաւարին մէջ ըմբոստութիւն մը ըլլալով փայլեցաւ։ Մատուցեց երկրի հարուստ մշակութային բազմազանութիւնը։ Իրենց շնորհիւ ոստում կատարեց բազմադարեան աշուղական աւանդութիւնը։ Երանի Աշըք Վէյսել կարենար լսել «Քարտէշ Թիւրքիւլեր»ը։
Իպրահիմ Գարաճա յատկապէս 78-ի սերունդի երաժտութեան մէջ բանաստաղծութիւններուն վրայ ամենաշատ յօրինումներ կատարուած գրողներէն եղած է։ «Կրուպ Եորում», Մեհմետ Կիւմիւշ, Իլքայ Աքքայա եւ դեռ բազմաթիւ երգիչներ կատարեցին իրեն բանաստեղծութիւններու վրայ գրուած յօրինումները։
Ողջոյն նոր ձայներու երիտասարդներուն։
Իպրահին Գարաճան Սեւ Ծովու ափերէն է։ Կը շարունակէ այդ տարածքի յատուկ բանաստեղծութեան աւանդը։ Ինչպէս Այրլընտի, Սեւ Ծովի տարածքին ալ երգն ու բանաստեղծութիւնը առօրեայ կենցաղի անբաժան մասնիկներն են։ Կրնաք ըսել թէ ամբողջ քրտաբնակ քաղաքները եւ բովանդակ Անաթոլիան միթէ այնպէս չե՞ն։ Բայց Սեւ Ծովը տարբեր է։ Հապա Համշէնը որ ըսեմ ալ աւելի յատուկ։ Ինչ լաւ ըրած էր Հափաչիթցի Իպրահիմ Գարաճա «Ափ մը Համշէն»ը հրատարակելով։ Բայց անոր գերզգայնութիւնը «Էօզկիւր Կիւնտեմ» թերթի անչափահաս ցրուիչներէն Կազի թաղամասի ողբերվութեան, 90-ական տարիներու դժոխքային դիմադրութենէն, Սուրուչի Անգարայի կառատան պայթումներուն հանդէպ միշտ հաղորդակից։ Օրագրի մը նման անցնող ժամանակը ցոլացուց իր տողերուն։ Փակեց մոռացութեան դռները եւ բացաւ «Անգամ մըն ալ երբեք» ընդվզումի լուսամուտը։
Մեծ հաճոյք վայելած էի Արկենդինայի մէջ Մարաշի շեշտադրութեամբ խօսող 80-ը անցած մարդիկ լսելով։ Պոլսոյ թրքերէնը, իսկ հայերէն, յունարէն, սաֆարատերէն շեշտադրումով խօսուած Պոլսոյ թրքերէնը հարստութիւն մըն էր կարծես։ Ինչպէս կարօտցած եմ Պաքըրգիւղը ու Շիշլին։ Այդ թաղերու վճիտ զրոյցները։ Յանկարծ մտաբերեցի Ճիհան Ալփթեինը տեսնելու համար Մալթեփէի զինուորական բանտը եկած մօրը հետ համշէնի բարբառով խօսակցութիւնը։
Իպրահիմ Գարաճա Համշէնի շեշտադրութեամբ թրքերէնով գրեց իր ոտանաւորները։ Այստեղ, Շուէտի մէջ բոլորն ալ հպարտ են իրենց շրջանային բարբառով խօսելէ։ Այդ Բազմազանութիւնը երկրին հարստութիւնը կը համարուի։ Իսկ միայնացումը թրքերէնը անգամ աղքատացուց իմ երկրիս մէջ։
Գրութիւնը աւարտեմ Իպրահիմ Գարաճայի «Ամպերու Արտասուքը» բանաստեղծութեամբ։
«Երբ դուն կը քնանաս, ջուրս կը գողանա ֆալաքը/Հոգիս կ՚առնէ, երբ դուն քնանաս/Քունիդ կ՚իյնայ արցունքներս/ Անձրեւ կը կարծես դուն/ Սիրահար ամպ մըն եմ ես…»։
