Աքաղաղի եւ կաչաղակի մասին առասպելները
ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
[email protected]
Աքաղաղի մասին հայոց աւանդազրոյցները կը պատմին, որ ան լոյսի եւ արեւածագի աւետաբերն է։ Լուսանալուն պէս նախ եւ առաջ կը կանչի երկնային աքաղաղը։ Նրա ձայնը կը լսէ երկրային աքաղաղը, ձայն կու տայ, կ՚արթնացնէ մարդկանց խոր քնից։ Հետաքրքրական է, որ հայոց մէջ, ինչպէս եւ այլեւայլ ժողովուրդներու աւանդութիւններու մէջ, քունը որպէս ժամանակաւոր մահ կ՚ընկալուէր։ Ատոր համար ալ աքաղաղը կը համարուի «գիշերուայ մեռելյարոյց», այն է՝ քնած մարդկանց յարութիւն տուող, նրանց արթնացնող։
Ամէն առաւօտ աքաղաղը կը տեսնայ, թէ ինչպէս կը բացուին երկնքի դռները։ Ահա ինչու արեւածագի ժամանակ նա աւելի յաճախ կը կանչի։ Այդ ժամ նա կը տեսնաէ մարդկանց պահապան հրեշտակներին։ Ասոնք մարդկանց քնած ժամանակ երկինք կը ճախրեն, այդու ետք լուսադէմին նորէն կը վերադառնան։ Աքաղաղը կը տեսնայ նաեւ հոգէառ հրեշտակին եւ բոլոր չար ոգիներին։
Մոկսում գտնուող Փութկու Սուրբ Գէորգի վանքի վանահայրը միշտ աքաղաղ եղած է։ Նա կառավարել է վանքն ու նրա տնտեսութիւնը։ Առանց այդ աքաղաղի կանչի վանքում իջեւանած կարաւանները երբեք ճանապարհ չեն ընկել։ Երբ կը վախճանուի այդ աքաղաղը, ժողովուրդը նրա փոխարէն վանահայր կը կարգի այն աքաղաղին, որը երազում երեւացել է որեւէ բարեպաշտ մարդու։
***
Մի աւանդազոյց ալ պատմենք հաւերու մասին։ Ժամանակին բոլոր թռչունները կը հաւաքուին եւ որոշում կ՚առնեն, որ եթէ Աստուած յաջողի, միասին թռչեն մի տեղ։ Այդ պահին հաւը վեր կը կենայ իւր տեղից եւ ամբարտաւան-ամբարտաւան կ՚ըսէ.
—Ուզում է Աստուած յաջողի, ուզում է՝ չյաջողի, միեւնոյն է, ես թռչելու եմ։
Լուսաբացին բոլոր թռչունները թեւերին տալով օդ կը բարձրանան։ Միայն թէ Հաւը որքան ալ կը թափահարի իւր թեւերը, միեւնոյն է չի կրնար օդ բարձրանալ, գետնից կտրուել։ Ահաւասիկ այդ օրէն ի վեր հաւը չի կրնար թռչել, թէպէտ հինէն նա նոյնպէս բոլոր թռչունների նման թռչել գիտէր։
***
Ահա եկէք իմանանք նաեւ կաչաղակի պատմութիւնը։ Տարիներ առաջ կաչաղակը մարդուն բարեկամ եղած է։ Ան մարդու լեզուն կը հասկնար եւ անոր տան մէջը կը բնակէր։
Կաչաղակը աւետաբեր թռչուն մըն էր, միշտ բարի լուրեր կը բերէր տան տէրերուն։ Անգամ մըն էլ կաչաղակը անզգուշօրէն մանչի աչքը կը հանի։ Տանտէրը խիստ կը բարկանայ եւ դուրս կը հրաւիրէ անոր։
Կաչաղակը սարուձոր կ՚ընկնի, անտուն կը թափառի, սակայն մարդու հետ ունեցած իր հին բարեկամութիւնը չի կրնար մոռանալ։ Այդ պատճառով ալ հէնց մի նորութիւն կ՚իմանար, կու գար կը նստէր տան կտուրին կամ ծառի ճիւղին եւ կը սկսէր կչկչալ։ Այսպէս այնքան ժամանակ կը կչկչար, մինչեւ տնէն մէկը կ՚ելնէր, շնորհակալութիւն կը յայտնէր նորութեան համար։ Իր շնորհակալիքը ստանալէն ետք կաչաղակը կը ելնէր կու գար։
Անգամ մը կաչաղակը կու գայ, կը նստի մի պառաւի տան կտուրին եւ կ՚աւետի թէ որդին պիտի վերադառնայ օտարութենէն։ Պառաւն առանց հասկանալու կաչաղակի բերած բարի լուրը, մի կտոր հաց կը նետի նրան։ Կաչաղակն իսկոյն կտուցը կ՚առնէ հացը եւ կը տանի կու տայ այն պառաւի որդուն, որ խիստ անօթի կ՚ըլլար։ Յետոյ նորէն կը դառնար պառաւի տուն, դարձեալ նոյն լուրը կ՚աւետէր, իր բաժին կտոր մը հացը կը ստանար, կը տանէր կու տար պառաւի որդուն։
Այսպէս քանի անգամներ անելուն ետքը, օր մը պառաւը կը ձանձրանայ եւ կաչաղակի ուղղութեամբ մի քար կը նետէ։ Կաչաղակը քարը կ՚առնէ, կը տանի պառաւի որդու գլխին կը նետէ։ Տղան կը մահանայ։ Պառաւը կու գայ, կը տեսնէ, որ իր որդին մահացած է, անմիջապէս կը ճանչնայ իր նետած քարը։
Այս դէպքէն ետ կաչաղակի ուղղութեամբ այլեւս քար չեն նետեր, միայն հաց կու տան եւ կ՚ըսեն:
—Բարին՝ մեզ, չարը՝ թշնամուն։
