Այնտեղ՝ լեռներում…

ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ

oksana·[email protected]

Տանում ենք հը­նուց մեր գան­ձերն ան­գին,

Մեր գան­ձե­րը ծով,

Ինչ որ դա­րերով

Երկնել է, ծը­նել մեր խո­րունկ հո­գին

Հա­յոց լեռ­նե­րում,

Բար­ձըր լեռ­նե­րում։

(Հովհաննէս Թու­մա­նեան)

Ահա եկեք նո­րից նստենք «Արե­գակունք» առաս­պե­լական նա­ւը եւ ճախ­րենք-սլա­նանք դէ­պի մեր լեռ­ներն ու Հա­զարան Բլբու­լի եր­գով լսենք-իմա­նանք նրանց պատ­մութիւ­նը։

***

Ասում են՝ ժա­մանա­կին յաղ­թանդամ ու հսկայ եղ­բայրներ են եղել։ Նրանք մի սո­վորու­թիւն ու­նէին. առա­ւօտ­եան վաղ արթնա­նալիս նախ կա­պում էին իրենց գօ­տինե­րը, ապա միայն բա­րեւում միմ­եանց։ Այդպէս անցնում է նրանց կեան­քի մեծ մա­սը, եւ վրայ է հաս­նում խոր ծե­րու­թեան ժա­մը։ Եղ­բայրներն ար­դէն չեն կա­րողա­նում վաղ արթնա­նալ։ Ահա մի օր ուշ են արթնա­նում եւ իրար բա­րեւում են՝ մո­ռանա­լով մինչ այդ կա­պել գօ­տինե­րը. այդպէս նրանք խախ­տում են աւան­դոյթը։ Աս­տուած տես­նե­լով այդ, պատ­ժում է եղ­բայրնե­րին, նրանք քա­րանում են։ Այդպէս առա­ջանում են Հա­յոց լեռ­նե­րը. իրենք՝ եղ­բայրնե­րը, դառ­նում են լեռ­ներ, գօ­տինե­րը՝ կա­նաչ դաշ­տեր, իսկ ար­ցունքնե­րը՝ ան­մա­հական աղ­բիւրներ։

***

Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նի Սա­սուն գա­ւառում մի սար կայ՝ Մա­րու­թա սա­րը. սա­սունցի­ների սի­րելի ու պաշ­տե­լի սարն է։ Կո­չուել է նաեւ Մա­րաթուկ կամ Բարձր Մա­րաթուկ։ Սրա պաշ­տա­մունքը խիստ զայ­րացնում է Սա­սուն գա­ւառի մէկ այլ սա­րի՝ Ան­դո­կին, որ Հայ­կա­կան Տավ­րո­սի գա­գաթ­նե­րից մէկն է, եւ նա Մա­րու­թա սա­րին մար­տի է հրա­ւիրում։ Մար­տի ժա­մանակ Ան­դոկն իր կայ­ծա­կէ թրով խփում, ճեղ­քում է Մա­րու­թա սա­րի գլու­խը, որի պատ­ճա­ռով էլ նրան ջղլագ­լուխ (զոյգ գլխով Մա­րաթուկ են անուանում)։ Ան­դո­կի հա­րուա­ծից վի­րաւո­րուած Մա­րու­թա սա­րը հսկայ մի ժայռ է պո­կում իր կո­ղերից եւ խփում նրան։ Ժայ­ռը խրւում է Ան­դո­կի կուրծքը, թաղ­ւում կո­ղերի մէջ. դուրս է մնում միայն ժայ­ռի եր­կու ջրա­ղացա­քարի չափ մի կտոր, որի վրայ այժմ էլ երե­ւում են Մա­րաթու­կի ձեռ­քի հետ­քե­րը։

***

Ար­ցա­խի ամե­նայայտնի լեռ­նաշխթան էլ Մռա­վի լեռ­ներն են, որ Գան­ձա­կի լեռ­նե­րի արե­ւելեան մասն են կազ­մում եւ հաս­նում մին­չեւ Թար­թառ գե­տի ստո­րին հո­սան­քը։ Ահա օրե­րից մի օր Տաղստա­նի լեռն ու Մռա­վը վի­ճում են իրար հետ։ Տաղստա­նի լեռն ասում է.

— Դու ինձ մօտ ի՞նչ ես որ, ես քե­զանից շատ բարձր եմ։

Մռավն ասում է.

— Ո՞նց կա­րող ես դու ին­ձա­նից բարձր լի­նել, երբ իմ դիր­քը այնքան վեր է քե­զանից։

Տաղստա­նի լեռն ասում է.

— Ձայնդ կտրի, թէ չէ՝ ձե­ռիս ափ­սէն կտամ երե­սիդ։

Ասում է ու ձե­ռի ափ­սէն շպրտում Մռա­վի վրայ։ Ափ­սէն չի հաս­նում Մռա­վի գլխին, այլ ընկնում է մօ­տիկ մի հարթ տեղ։ Մռավն ասում է.

— Որ դու ինձ վրայ ափ­սէ շպրտե­ցիր, անի­ծում եմ քեզ՝ թող գլխիդ ձիւ­նը եր­բեք չհա­լուի։

***

Ահա երբ մի օր Գե­ղամա ծով, ասել է թէ՝ Սե­ւանա լիճ գնաք, կը տես­նէք նաեւ Գե­ղամա լեռ­նե­րը։ Ասում են դրանց մի մա­սը վտան­գա­ւոր են, միւս մա­սը՝ միս­տիկ եւ հնուց պաշ­տե­լի։ Բայց Գե­ղամա լեռ­նե­րի գա­գաթ­նե­րից եր­կուսը՝ Սեւ ու Կար­միր սա­րերը, ժա­մանա­կին մարդ են եղել։ Սեւ սա­րը եղել է մի բռնա­կալ, իսկ Կար­միր սա­րը՝ մու­րա­զաբեր մի աղ­ջիկ։ Բռնա­կալը ու­ժով տի­րացել է աղջկան եւ ժո­ղովրդի անէծ­քով՝ քա­րացել։ Բայց քա­նի որ չի կա­րողա­ցել վա­յելել աղջկայ սէ­րը, Սեւ սա­րը մին­չեւ հի­մա չի կա­րողա­նում նրան մօ­տենալ։ Դրա հա­մար էլ Սեւ սա­րը ան­զօր կա­տաղու­թիւնից լա­լիս է եւ իր վրէժը մարդկան­ցից հա­նում։ Ամա­ռուայ կէ­սին յան­կարծ մթնում է, բուք ու բո­րան անում, մարդ ու անա­սուն խեղ­դում։

***

Աղ­բա­կում, Բար­դո­ղիմէոս առա­քեալի վան­քից դէ­պի արե­ւելք գտնւում է մի քա­րայր, որը կոչ­ւում է Վի­շապի այր։ Այստեղ բնակ­ուել է մի վի­շապ, որը կուլ է տուել մօ­տակայ­քից անցնող մի աղջկայ։ Բար­դո­ղիմէոս առա­քեալը երբ տես­նում է այդ, ձիով յար­ձակում է վի­շապի վրայ։ Վի­շապը քա­րայ­րից դուրս է փախ­չում եւ փսխում աղջկան։ Այդ փսխու­կը դար­ձել է սպի­տակ քա­րակոյտ, որ փռուած է մին­չեւ այժմ քա­րայ­րից դէ­պի հա­րաւ՝ բլրի լանջին։