Ահազանգ յանուն ժողովրդավարութեան ու մարդկային իրաւունքներու
ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
Ժողովրդավարութիւնը լուրջ տագնապ մը կ՚ապրի։ Յուլիս 15-ի յեղաշրջման ձախող փորձը, զոր «Ալլահի մէկ շնորհը» կոչած էր Էրտողան, այդ տագնապը խորացնող մեծագոյն ազդակը հանդիսացաւ։ Այդ օրէն մինչեւ այսօր ահաբեկչական կազմակերպութիւններու անդամակցելու ամբաստանութեամբ ձերբակալուեցան, պաշտօնէ հեռացուեցան, հետաքննուեցան տասնեակ հազարաւոր մարդիկ. թիւ մը, որ գերազանցած է արդէն 12 Սեպտեմբեր 1980-ի զինուորական «յաջող» յեղաշրջման հետեւանքով նոյն ճակատագիրին արժանացած անձերուն թուաքանակը։ Բանտերու մէջ ի գործ դրուած սոսկալի կտտանքներն ալ կ՚ամրագրուին հասարակական կազմակերպութիւններու զեկոյցներով կամ Եւրոպայէն հնչած զգաստութեան կոչերով։
Անցեալ տարուան Յունիս 7-ի ընտրութիւններուն արդիւնքը, որ պաղ ջուր կը լեցնէր Էրտողանի միանձնեայ իշխանութիւն հաստատելու երազներուն վրայ, բիւզանդական տարբեր խաղերէ, հարաւ-արեւելեան քրտական քաղաքներուն վրայ կրակ տեղացնելէ, ազգայնական քաղաքականութիւնը վերազարթնեցնելէ ու հետեւաբար հասարակութեան սարսափի, ահի ու դողի հոգեբանութիւն պատուաստելէ վերջ երբ «վերանորոգուեցաւ» Նոյեմբեր 1-ին կայացած նոր ընտրութեամբ մը՝ ժողովրդավարութեան վերջին մոմն ալ մարեցաւ։
Ան իր տեղը թողեց «Ազգային կամք» կոչուած էրտողանեան ժողովրդավարութեան, որու բացարձակ, միակ ելակէտը քուէտուփն է. գործադիր, օրէնսդիր ու դատական իշխանութիւնները պէտք է ենթարկուին այդ միակ ուժին, վերահսկողութիւն իրականացնող բոլոր մարմինները պէտք է ձեւափոխուին ըստ քուէատուփէն յորդող արդիւնքին, մամուլը՝ նոյնպէս։ «Ազգային կամք»ի թշնամիներն են բոլոր անոնք, որոնք կը փորձեն կասկածելի դարձնել, վիճարկել (նոյնիսկ երբ ի պաշտօնէ կը կատարեն իրենց հսկելու պարտականութիւնը) միակ ու բացարձակ այդ իշխանութեան հեղինակութիւնը։
Յուլիս 15-ի ձախող հարուածը «Ազգային կամք»ին դէմ գործուած էր, ուրեմն այդ թուականէն ետք նոյն այդ հարուածին յանցակիցները կը դառնան բոլոր անոնք, որոնք կը համարձակին «աչքիդ վրայ յօնք կայ» ըսել իշխանութիւններուն։ Հարուածներու դէմ անհրաժեշտ է միասնութիւն ցուցաբերել. միասնութիւն՝ Էրտողանի շուրջ, միասնութիւն՝ «Ազգային կամք»ի արտայայտիչ ԱՔՓ-ի շուրջ։ Աննախադէպ իրադարձութիւններ էին, օրինակ, դատական ու համալսարանական նոր եղանակի բացման հանդիսութեանց կազմակերպումը Անքարայի նախագահական ապօրինապալատին՝ Պեշթեփէին մէջ։
«Ազգային կամք» ըսուածին սահմանները գծողը նոյնպէս Էրտողան-ԱՔՓ-ն է։ Ազգային կամքի արտայայտութիւնը կրնայ ըլլալ Էրտողանին ու ԱՔՓ-ին քուէներու 50 առ հարիւրով ընտրութիւնը, սակայն ազգային կամքի արտայայտում մը անկարելի է որակել Կիւլթան Քըշանաքի քուէներու աւելի քան 55 տոկոսով Տիյարպեքիրի քաղաքապետ ընտրուիլը։ Հետեւաբար կարելի է զայն ձերբակալել, բանտարկել։ Նոյն հալածանքին կարելի է ենթարկել քիւրտ ժողովուրդին քուէներով ընտրուած բոլոր գործիչները։
Խոր թշուառութեան մէջ է նաեւ չորրորդ իշխանութիւնը՝ մամուլը։ Հոկտեմբերի սկիզբին հեռատեսիլի ու ձայնասփիւռի 23 ալիք փակուեցան իշխանութիւններուն ձեռքով, յաճախ առանց դատական քննութեան մը ենթարկելու զանոնք։ Մնացած քանի մը մամուլի միջոցներուն կատարած ինքնագրաքննութիւնը անասելի չափերու վրայ է։ Ձերբակալեալ լրագրողներուն թիւը կը հասնի 115-ի. թիւ մը, որ Թուրքիային կը պարգեւէ այդ մարզին յառաջատարներէն մէկը ըլլալու ամօթը։
Մէկ խօսքով՝ երկիրը վերածուած է խենթանոցի մը։ Եւ այս խենթանոցին օրակարգի թիւ մէկ նիւթը, այսօր, երկրին վարչաձեւը նախագահական դրութեան վերածելն է։ Անցեալ տարուան Յունիս 7-ի ընտրութիւններէն ետք քրտաբնակ քաղաքներուն մէջ ի գործ դրուած պատերազմի քաղաքականութիւնը ԱՔՓ-ին Նոյեմբեր 1-ին միահեծան իշխանութիւն պարգեւած էր։ Ու հիմա Թուրքիոյ հիմնարար փաստաթուղթը՝ Լոզանի դաշնագիրը վիճարկելու խորապատկերին՝ Մուսուլի ու Քերքուքի նկատմամբ ախորժակներուն սրումը, նոր-օսմանեան երազներուն արծարծումը, անդրսահմանային պատերազմի մը ուրուականը եւ այս մթնոլորտին տակ կատարելի ընտրութիւնները, դժուար չէ գուշակել, Էրտողանը պիտի վերածեն միապետ-նախագահի մը։ «Ազգային կամք»ի բացարձակ յաղթանակով պիտի հիմնադրուի բռնապետութիւնը։
«Միութիւն յանուն ժողովդավարութեան» նախաձեռնութիւնը
Անցեալ շաբաթավերջին՝ Հոկտեմբեր 23-ին, Եւրոպայի մարդկային իրաւանց ատեանի նախկին դատաւոր, դիւանագէտ ու երեսփոխան Ռըզա Թիւրմենի կոչով մէկտեղուեցան ՃՀՓ-է, ՀՏՓ-է, ՍՀՓ-է եւ ՊՏՓ-է նախկին երեսփոխաններ, մտաւորականներ, գրողներ, արուեստագէտներ՝ հիմնելով «Միութիւն յանուն ժողովրդավարութեան» նախաձեռնութիւնը։ Ելոյթ ունեցողներու կարգին էր նաեւ Ռաքել Տինք։ Ժողովը ընդունեց նաեւ յայտարարութիւն մը, ուր կը նշուի, թէ Թուրքիա հետզհետէ կը մտնէ միանձնեայ ղեկավարման վարչակարգի մը մէջ, անարդարութիւնը կը դառնայ իշխող։ «Տասնեակ հազարաւոր մարդիկ ապօրինաբար կը գործազրկուին։ Մամուլի ու հաղորդակցութեան միջոցներ կը փակուին։ Արուեստագէտներ, գրողներ, լրագրողներ կը ձերբակալուին։ Ընդդիմադիր քաղաքապետութիւններ կը յանձնուին պետական խնամակալներու։ Այս կերպով ահն ու սարսափը տիրապետող կը դառնան հասարակութեան։ Խաղաղութեան, բարեկամութեան, զօրակցութեան զգացումներուն փոխարէն կը խրախուսուին ոխակալութիւնը, թշնամութիւնը, ատելութիւնն ու բեւեռացումը»։ Յայտարարութիւնը կը նշէ, որ խորհրդարանը փաստօրէն լուծարուած է, օրէնսդիր, գործադիր ու դատական իշխանութիւններուն հաւասարակշռութիւնը խախտուած, անոնց տարբերակման սկզբունքը՝ ջնջուած։
Նախաձեռնութիւնը որպէս նպատակ կը հռչակէ աշխատիլ դադրեցնելու արտակարգ դրութիւնը, հատուցում պահանջել կառավարութեան որոշումներով ստեղծուած հասարակական վնասներուն համար, ընդդիմանալ միանձնեայ կառավարման ուղղեալ բոլոր քայլերուն, քրտական հարցը լուծելի դարձնել խաղաղասիրական մղումներով, դադրեցնել ջանալ պատերազմի քաղաքականութիւնը հարեւաններուն հետ, պայքարիլ յանուն լայիքութեան, հաւասար քաղաքացիութեան։
Արդարեւ, վտանգուած ժողովրդավարութեան համար կարեւոր քայլ մըն է այս նախաձեռնութիւնը, սակայն այսօրուան բիրտ մթնոլորտին մէջ յայտնի է որ դատապարտուած է մնալու շուքի տակ։
