Agos'un arşivinden - Dünyadan bir Saruhan geçti
Doğumunun 100. Yıldönümünde uluslararası ün yapmış ilk ve tek Ermeni karikatür sanatçısını anıyoruz
Dünyadan bir Saruhan geçti
SARKİS SEROPYAN
Ermeni toplumunun yetiştirdiği sanatçıların pek çoğu sanatını icra edecek alanlar ararken anlaşılabilir nedenlerle çoğu kez ülkelerin yabacı tarlalarında agoslar açmak ve tohumlarını atmak zorunda kalırlar. Karikatür sanatını kendine meslek seçen genç Aleksandr Saruhan bu gerçeğin belirgin bir örneği. Ancak ne mutlu ki yaşamını Kahire’de sürdürmesine rağmen dünyada söz sahibi olabilmiş bir karikatür sanatçısı oldu Saruhan.
Savaş, ayrılık ve mizah
Ünlü karikatür ustası 1 Ekim 1898’de Bağradit Hanedanlığına başkent olan Ardanuç kasabasında doğdu. Ancak henüz 1 yaşındayken ailesi, üç kız ve bir erkek kardeşiyle ile birlikte Batum’a taşındı. Batum Gimnazyumu’nda eğitimini yarım bırakan Aleksandr ve ağabeyi Levon, ailece 1909’da göç ettikleri İstanbul’da Mıhitaryan Lisesi’ni bitirdi. Bu arada maddi sıkıntılar yüzünden babasının Kafkasya’ya dönmesi ve Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesi nedeniyle ailesi ile arasında bağları kopan Saruhan ancak 56 yaşında ziyaret ettiği Yerevan’da kız kardeşleri ile buluşabildi. Öğrencilik yıllarında 3 yıl boyunca “Hay Badani” ve “Mangagan Punç” adlı mizah dergileri hazırlayıp basmayı başaran Saruhan kardeşler sonradan bu çalışmaların tümünü yakmak zorunda kaldı.
Harp sonrası bir İngiliz şirketinde bulduğu işle yetinmek istemeyen Saruhan, çizdiği ilk karikatürü elden götürmeye cesaret edemeyip “Gavroş” dergisi editörü Yervant Tolayan’ın posta kutusuna attı gizlice. Yayımlanan karikatürü ve Tolayan’ın kendinde gelecek gördüğü için verdiği maddi manevi destek İstanbul’da yayımlanan belli başlı dergi, gazete ve yıllıklarda hatta ABD’de karikatürlerinin yayımlanmasına neden oldu.
1922’de Viyana’ya iki yıl sonra da Kahire’ye geçen Saruhan, mizahçılığı meslek edinmekle birlikte, okullarda resim öğretmenliğini de sürdürdü. Bu arada Mısır’a gelen ünlü mizah yazarı Yervant Odyan ile de çalıştı.
Dış basında Saruhan
Saruhan’ın çizimleri1927’den başlayarak Arap basınında sürekli yer aldı. Arapça’nın yanı sıra Fransızca ve İngilizce gazete ve dergilerde de karikatürleri yayımlanan Saruhan, bunların dışında Beyrut’ta yayımlanan “Zartonk” gazetesi ile “Ani”, “Şirak” ve Paris’ta yayımlanan “Zıvartnotz” dergileriyle de çalıştı. 1938-1942 arasında Fransızca “La Caravan” mizah dergisini yayımladı.
Saruhan tiplemeleri ve sergileri
Saruhan, ilerici Arap basınında “El Masri Efendi”, “Arabi Efendi” , “İşsa Hanım”, “El Maksut Efendi” gibi tipleri yarattı, bunların yanı sıra “Arev” gazetesinde ünlü “Yoldaş Pançuni” tipinin devamını sergileyen “Yoldaş Khırfuni” tipinin yaratıcısı oldu.
İlk iki sergisini 1927’de sunan saantçı,1937’deki üçüncü sergisinin ardından, 1952’de sosyal tiplemeleri konu aldığı “Hoşgörü dürbününden” sergisini açtı. SAantçı son sergilerini ise Ermenistan’ı ziyareti vesilesiyle 1968’de Yerevan, Leninakan ve Kirovakan kentlerinde gerçekleştirdi.
1937’de Odyan’ın ünlü “Yoldaş pançuni, Dzbılvar ve Vaspurakanda” eserini resimledi. 1938’de “La Burs”, “L’anne Politique en 1938” 1945’te “Cette quaerre This War” 1962’de “Biz, Kendi Gözlüğünüzden”, “Sözlerini Gör”, Hagop Baronyan’ın ünlü “Saygın Dilenciler” 1963’te “Biz Ermenice Bilmeyiz” adlı eserlerini yayımladı.
Amerikan “Halktan Halka” adlı mizahçılar birliği, dünya mizahının 14 ünlüsü arasında barışa katkılarından ötürü Saruhan’ı da “Gümüş Şeref Nişanı” ile ödüllendirdi. 1955’te ise Beyrrut’ta açılan sergisinden dolayı Lübnan hükümetinden Altın Şeref Ödülü aldı.
Aleksandr Saruhan aramızdan ayrıldı, fakat karikatürlerindeki tiplemeler hala ilk günkü canlılıklarını koruyor.
*Bu yazı 30 Ekim 1998’de Agos Gazetesinde yayınlanmıştır.
