Ապարդիւն հանգաւ հերթական դաւադրութիւնը
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Հայաստան երկիրը անգամ մը եւս թօթափեց բովանդակ հայաշխարհը ցնցող դաւադրական հետզհետէ հերթական դարձած փորձ մը։
Որպէս սկզբունք միշտ խուսափած ենք Հայաստանի ներքին քաղաքական անցուդարձներու մասին մեծխօսիկութիւն ընելէ։ Յարգած ենք Հայաստանաբնակ ժողովուրդի սեփական երկրի մասին դիրքորոշումը։ Սակայն այժմ կատարուածները առնչուած են բովանդակ հայութեան ներկային ու ապագային հետ։
Ըլլայ հայրենի երկրէ ներս, ըլլայ սփիւռքի տարածքին միշտ եղած են անձնական չնչին ակնկալութիւններու փոխարէն իր վարքը ճշդող անհատներ։ Մարդ արարածի տկար կողմն է այս, որուն կարելի է հանդիպիլ բոլոր երկիրներէ կամ ազգութիւններէ ներս։
Բագրատ Արք. Գալստանեանի գլխաւորած շարժումը որքան ալ բեմի ետին ունենայ տարբեր դերակատարներ, հիմնականին լուրջ վնաս մը պատճառած է հայու ինքնութեան կարեւոր բաղադրիչներուն հանդէպ։
Գաղտնիք չէ որ Գալստանեան այդ շարժումի մէջ ներկայացաւ Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ անունով։ Իր գլխաւոր աջակիցը եղաւ կղերը։
Ինքնաբերաբար պետական շրջանակներու հակազդեցութիւնը ուղղուեցաւ նաեւ Մայր Աթոռի գահակալին կամ աւելի յստակ կոչումով Ամենայն Հայոց Վեհափառ Կաթողիկոս Գարեգին Բ. Սրբազանին։
Շուտով տեսանք այս վերջինի զօրակցութեան մարմաջով նուիրապետական այլ երեք աթոռներու, Մեծի Տանն Կիլիկոյ Կաթողիկոսութեան, Երուսաղէմի ու Իսթանպուլի Պատրիարքարաններու յայտարարութիւնները։ Վրայ հասան առաջնորդարաններու նման բնոյթով զօրակցութեան յայտարարութիւնները։
Այդ բոլորին իբրեւ արդիւնք պատահեցաւ ամենաանբաղձալին, որն է հայ եկեղեցւոյ եւ հայ պետականութեան առճակատումը։ Այս հակադրութեան պատճառած աւերը շատ աւելի ծանր պիտի հատուցուի համայն հայութեան կողմէ։ Ազգին կառոյցները պարտաւոր են համատեղ գործելու։ Գլխաւոր տարրն է պետութիւնը։ Եկեղեցին՝ որ պետականութեան բացակայած դարերուն ստանձնած էր ազգի միասնութեան երաշխիք ըլլալու առաքելութիւնը, այժմ ստիպուած է պետութեան հովանիին ծառայելու։ Այսօր մեր տեսածը բոլորովին տարբեր է, երբ եկեղեցին իր ամբողջական կազմով կը փորձէ լիազօրութիւնը ժողովուրդի կամքով ապահոված պետական վարչակարգը բռնի եղանակով իշխանափոխութեան տանելու։ Արդիւնքին տուժողը նոյն ինքն եկեղեցին եղաւ։ Այս պատուազրկութեան մէջ գլխաւոր դերակատար հանդիսացաւ Գարեգին Բ. Կաթողիկոսը։ Ան՝ որ իր վարքը նախապէս ալ բաւականին մաշեցուցած էր որդեգրած վարքով ու կենցաղով։ Միւս կողմէ Արամ Ա. Կաթողիկոս չի կրցաւ ՀՅԴ-ի հասարակ գործիչ մը ըլլալէ ձերբազատուիլ եւ պատմութեան մէջ թէեւ ոչ յաճախ, բայց բազում օրինակներով յիշուած գիտակից հայ հոգեւորականի մը կերպարը դրսեւորել։ Նոյնը կարելի է ըսել Նուրհան եւ Սահակ Բ. պատրիարքներուն համար։ Անոնցմէ առաջինը յատկապէս «Կովերու Պարտէզ»ի խնդիրով արդէն վիճայարոյց դարձուցած էր իր աթոռը։ Մօտ անցեալին բաւականին ծանր նախատինք մը ըլլալով յիշողութիւններու մէջ դրոշմուեցաւ թէ Յորդանանի թագաւորութեան եւ թէ Պաղեստինի պետականութեան իր գահակալութիւնը մերժող յայտարարութիւնները։
Թուրքիոյ Հայոց Պատրիարք Սահակ Բ. որոշ ժամանակ փորձեց չէզոքութիւն եւ լռութիւն պահեց այս աղմկալի ու փոթորկոտ ընթացքի դիմաց, բայց վերջ ի վերջոյ ան ալ տարուեցաւ տիրող հոսանքին եւ միացաւ իր հոգեւոր եղբայրներու սխալ ընթացքին։
Մեր ապրած երկիրը՝ Թուրքիան կենսական փորձեր կը ներկայացնէ հոգեւոր աշխարհի քաղաքականացման անպատեհութիւններու մասին։ Համաշխարհային մարդկութեան դարեր առաջ վերածննդեան մեծ ցնցումներով անցած փորձի դարեր ետք կրկին օրակարգի նիւթ դառնալը մտահոգիչ է բոլորին համար։
Նման արժանիքի անկում մը կ՚ապրի նաեւ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը։ Կարծես թէ ան անգամ մը եւս ներկայացաւ պատմութեան մէջ բազում անգամներ կրկնուած սխալ կողմնորոշումի դիմաց։ Ցեղասպանութեան նախորդող տարիներուն, երբ իթթիհատականները վաղուց վճռած էին Օսմանեան Կայսրութիւնը փլել, դաշնակցութիւնը փորձեց այդ նոյն կայսրութիւնը փրկել ու անսասան պահելու համար պայքարիլ համայն աշխարհի դէմ։ Արդիւնքը ծանօթ է բոլորին։
30 տարի անց, Բ. Համաշխարհային պատերազմի օրերուն իբրեւ թէ գերավարուած Հայաստանը փրկելու մարմաջով Հիթլերի կողքին պատերազմելու համար Դրոյի հրամանատարութեան տակ հայ կամաւոր հաւաքելու ձգտողը նոյն դաշնակցութիւնն էր։ Այդ կուսակցութիւնը ազգայնականութեան քօղին ետեւ պաղ պատերազմի տարիներուն ալ շարունակեց հակահայաստանեան իր կեցուածքը ապազգային համարած Խորհրդային Հայաստանի հանդէպ։
Դաշնակցութիւնը այսօր ալ առհասարակ տհաս եւ գաղափարազուրկ ընդդիմադիր ջոկատի մէջ կը յաւակնի գլխաւոր դերակատար դառնալու։ Իսկ այդ յաւակնութեան ետին ի՞նչ կը խոստանայ հայութեան։ Ցաւալի է որ այս հարցումը ցարդ չէ ունեցած յստակ պատասխան մը, բացի իշխանափոխութենէ։
Քաղաքակիրթ աշխարհի մէջ իշխանափոխութեան հրամայականը արդար ընտրութիւններով ժողովուրդի ձայներու մեծամասնութեան տիրանալէն կախեալ է։ Այդ հաւանականութիւնը անկարելի նկատողներն են, որ կ՚ուզեն իշխանափոխութիւն կատարել փողոցային ցոյցերով։ Անշուշտ որ փողոցը կամ քաղաքի հրապարակները հասարակութեան ընդվզումը, դժգոհութիւնը կամ բողոքը յայտնելու համար բոլորովին օրինական վայրեր են։ Այդ ցոյցերու պատճառաւ կրնայ խանգարուիլ նաեւ քաղաքի բնականոն կեանքը։ Ճանապարհները կրնան խցանուիլ, երթեւեկութեան մէջ դժուարութիւններ գոյանալ։ Բայց յստակօրէն ընդգծենք թէ այս բոլորը ընդունելի ու տանելի երեւոյթներ են։ Մինչեւ 12 Յունիս իշխանութիւնները, մանաւանդ ալ ոստիկանութիւնը որոշ զսպուածութիւն պահեց այդ ցոյցերու ընթացքին։ Իսկ 12 Յունիսին Գալստանեանի հրահրած ամբոխը դիմեց անընդունելի արարքին, որն էր ներխուժել Ազգային Ժողովի դահլիճը։
Քանի մը տարի առաջ նման դէպք մը պատահած էր ԱՄՆ-ի մայրաքաղաք Ուաշինկթընի մէջ։ Հոն ալ Թրամբի կողմնակիցները չհանդուրժելով ընտրութիւններուն բերած պարտութեան դիմած էին նման անօրինութեան։ Այդ օր ամերիկացի ոստիկաններու ըրածը նոյնն էր ինչ որ Երեւանի ոստիկանութեան 12 Յունիսին միջամտելու պահուն գործադրած կանխամիջոցները։
Այդ մէկը սադրանք մըն էր, որ կը նպատակադրէր քանի մը տասնեակ զոհեր ապահովել վարկաբեկելու համար գործող իշխանութիւնը։
Ազգային բարեբախտութիւն է, որ այդ սադրանքը չէ հասած իր հետապնդած նպատակին։
Վերեւ նշած էինք բեմի ետին գործող դերակատարներուն։ Այդ դերակատարներու ազդեցութեան գօտին կը գերազանցէ երկրի սահմանները եւ դուրսէն կը ստանայ շատ յստակ զօրակցութիւն։ Պարզ է թէ նախկիններու վերադարձը ամենամեծ ուրախութիւնը պիտի պատճառէ այժմ Քրեմլինի ղեկին նստողներուն։
Թաւշեայ յեղափոխութեան հետեւանքները մեծ մտահոգութիւն յառաջացուցած էին բոլոր բռնատիրական բնոյթի վարչութիւններու մօտ։ Հայաստան թէեւ այս պահուն յաջողեցաւ ձերբազատուիլ այս դաւադրութենէն, բայց ամբողջ ազգով պէտք է զգօն մնալ յաջորդ հանգրուանի հանդէպ եւս։
Կասկած չկայ որ Հայաստանի դէմ այս սատանայական դաւադրութիւնը պիտի շարունակուի բեմին վրայ նոր դերակատարներ ճարելով։
