8 Մարտի առթիւ ցուցահանդէս՝ ձօնուած գեղեցիկ սեռին
Այս տարի համաշխարհային Կանանց Տօն՝ Մարտ 8 յատուկ երանգ մը կը ստանայ կիւմրեցի գեղանկարիչ Սամվէլ Լաճիկեանի ցուցահանդէսով
«Փարոս» պարբերականի նախաձեռնութեամբ Նշանթաշի «Մարքի» գեղարուեստի սրահին մէջ կազմակերպուած ցուցահանդէսին Սամվէլ Լաճիկեան կը ներկայանայ «գեղեցիկ սեռին» ձօնուած իր գործերով։
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
Դուք նախքան գեղանկարիչ դառնալը ճարտարագէտ եղած էք եւ ուսում ստացած էք այս ուղղութեամբ։ Ինչպէ՞ս որոշեցիք նկարիչ դառնալ։ Այս երկուքը իրար կապող ճանապարհը ի՞նչ է ձեր մօտ։
Դպրոցի մէջ միշտ լաւ ուսանող աշակերտ եղած եմ։ Դպրոցը աւարտելէ ետք ընդունուել եմ Փոլիթեխնիկ ինստիտուտ։ Ճարտարագէտի կոչում ստացած եւ տասը տարի գործարանի մէջ աշխատած եմ, որպէս ճարտարագէտ ապա աւագ ճարտարագէտ ըլլալով։ Յետոյ սկսեցի նկարել։ Ճիշդն ըսեմ ես միշտ նկարած եմ։ Դպրոցական տարիներուս ալ նկարած եմ։ Օրինակ դասատուները գիտնալով իմ ձեռքի ունակութիւնը, նկարել կու տային ինչ որ ուզեն, Մեսրոպ Մաշտոցին, Գաբրիէլ Սունդուկեանին նկարած եմ այդ տարիներուն։
Նկարելը միշտ ինձ հաճոյք պատճառած է։ Օրինակ Փոլիթեխնիք ուսանելու ժամանակ իմ բոլոր ուսանողական տետրերու մէջ նկարներ էին։ Ուսանողներին, դասախօսներին կը նկարէի։ Օդանաւակայանի մէջ նստած ճամբորդներուն կը նկարէի։ Բայց այն ատեն լրջօրէն չէի զբաղուած։ Իսկ մի անգամ լրջօրէն, երբ մի նկար նկարեցի, չորացած վարդեր էին ապակեայ շիշի մը մէջ ես ինքս զարմացայ իմ լուրջ նկարելու վրայ ու շատ շատ տեղերէն մարդիկ հաւնեցան այդ նկարը, զարմացան որ ես նկարած եմ, այն ատեն ես զգացի որ այդ է իմը։ Այդ է իմ իրականը։ Հիմա եթէ վերցնենք իմ ծնունդը Հոկտեմբեր 1953 թուականը, բայց ես որպէս նկարիչ ծնած եմ 1980 թուականը։ Որովհետեւ ես գտայ այն իրական մասնագիտութիւնս, որը իմն է։ Որու համար ես ծնած եմ։ Ճարտարագիտութիւնը իմը չէր։ Այդ չոր մեխանիկական գծագրութիւնները իմ չէր։ Սովետական միութեան շրջանին սովորելը կարեւոր յատկանիշ էր բոլորի համար։ Օրինակ ես շատ նկարիչներ գիտեմ դպրոցի մէջ լաւ չեն սովորած։ Թոյլ եղած են թուաբանութեան մէջ կամ բնագիտութեան մէջ, բայց իմ մօտ բոլոր այդ առարկաները լաւ էր։ Փոլիթեխնիկ ընդունուել եւ բարձրագոյն ուսում ստանալ շատ կարեւոր էր։ Յետոյ գեղարուեստի ինստիտուտը Երեւանի մէջ էր, իսկ ես Կիւմրի։ Իմ տան մօտ միայն այս ինստիտուտը կար ինձ յարմար ես ալ այն ուսանեցայ։
Բնաւ նկարչութիւն ուսանա՞ծ էք։
Այո, իմ առաջին նկարս փոքրիկ նաթիւրնմորթ մոմ մըն էր։ Ես այդ նկարը նկարեցի, տարայ Կիւմրիի նկարիչներու միութեան ցուցահանդէսին, որ ցուցահանդէսին մասնակցիմ։ Արհեստավարժ նկարիչները նայեցան եւ հարցուցին, որ ե՞րբ աւարտած եմ գեղարուեստի ինստիտուտը։ Չեմ աւարտած ըսի, ես մասնագիտութեամբ ճարտարագէտ եմ ըսելով պատասխանեցի։ Անոնք ալ «դուն մեզ հետ այս ցուցահանդէսին մասնակցելու իրաւունք չունիս, որովհետեւ մենք արհեստավարժ ենք, իսկ դուն ինքնուս (ամաթէօր) ես» ըսին։ Այդ նկարը ուղարկեցինք Մոսկուա համամիութենական վեցերորդ ջրաներկի ցուցահանդէսին։ Այդ նկարին համար թերթերին մէջ յօդուածներ գրուեցան, որ շատ ինքնատիպ էր եւ զարմացած էին իմ վրայ։ Այդ ցուցահանդէսի ամենաերիտասարդ նկարիչը ես էի եւ անոնց զարմանքի պատճառն ալ առանց նկարչական ուսումի այսպէս կը նկարէի։ Իմ ներքին զգացումը դրած էի այդ նկարի մէջ եւ սա իմ ձեւն էր։ Եթէ տեղ մը ուսանած ըլլայի պիտի նկարէի իմ դասատուի, իս ուսուցիչի նման, բայց ես ինքնատիպութիւնս պահեցի։ 1981-ի այդ ցուցահանդէսէն ետք կազմակերպուեցաւ եօթներորդ համամիութենական ցուցահանդէս։ Նորից մասնակցեցայ։ 82 թուականին Երեւանի մէջ առաջին անգամ եղաւ ջրանկարի ցուցահանդէս մը։ Սովետական 70 տարիներու մէջ երբեք ջրանկարի առանձին ցուցահանդէս չէր եղած ու ես այդ ցուցահանդէսին եւս մասնակցեցայ եւ բաւականին մեծ աղմուկ պատճառեցի իմ նկարներով։ Ու արդէն ես դարձած էի Խորհրդային նկարիչներու միութեան անդամ։ Որովհետեւ ունէի եւ միութենական ցուցահանդէսներ եւ հանրապետական ցուցահանդէսներ եւ միջազգային ցուցահանդէսներ Ֆինլանտայում եւ այլն։ Այդ Ֆինլանտայի մէջ ցուցադրած դիմանկարը տեսնելով յատուկ Ֆնլանտայէն խումբ եկած էր Հայաստան ինծի հետ ծանօթանալու։
Շատ յայտնի ակադեմիկոս ունէինք Ռուբէն Զարեան անունով, Արուեստի ինստիտուտի տնօրէնն էր այդ ժամանակ։ Ինքը իմ նկարները տեսնելով զարմացած էր եւ «Ինչքան անհատ, ինչքան մարդ, այնքան անհատականութիւն» ըսած էր։ Ես սովորական մարդ չեմ նկարեր, եթէ ձեզ նկարեմ կը ստացուէք հէնց դուք, ոչ թէ ինչ որ մի հատ կին կերպար։ Այդ ձեր ներքինը, հոգին, ձեր բնաւորութիւնը նկարին մէջ ամբողջովին կ՚երեւայ։
Այս ամբողջը, որ եղաւ ես մտայ Երեւանի Գեղարուեստի ինստիտուտ։ Որպէսզի թղթեր, երաշխաւորագրեր վերցնեմ Խորհրդային Միութեան նկարիչների անդամ դառնալու համար։ Տարիքաւոր, աւելի փորձառու նկարիչները պիտի երաշխաւորէին ինձ։ Երբ որ այդ ինստիտուտ գացի եւ իմ նկարները ցոյց տուի հարցուցին որ երբ աւարտած եմ։ Ես ըսի, որ չեմ աւարտած, ուսանելու եկած եմ։ Անոնք եկուր մի անգամէն քեզ տիփլոմայի աշխատանք տանք ըսին։ Ես մերժեցի եւ ըսի, որ եթէ հնարաւորութիւն կայ ինձ ընդունէք ինստիտուտ, որպէս ուսանող։ Այդ համալսարանին ամբողջ Հայաստանէն տարուայ մէջ միայն եօթը անձ կ՚ընդունուէր։ Ինստիտուտը վեց տարի էր։ Ինծի միանգամէն երրորդ դասարան փոխանցեցին։ Ուսանած եմ երրորդ կուրս, չորրորդ կուրս։ Հինգերորդ եւ վեցերորդ կուրսերը միանգամէն անցնելով տիփլոմ պաշտպանեցի։ Այսինքն ես վեց տարուայ համալսարանը երկու տարուայ մէջ աւարտեցի։
Հիմա ամեն թաղի մէջ, ամէն խաչմերուկին մի հատ ակադեմիա կայ։ Ասոնք հարիւրաւոր ուսանողներ ունին, բայց ես քաղաքի մէջ նստած նկարող մարդ չեմ տեսներ։
Դուք քաղաքը պատահմամբ մի տեղ նստելով անձինք կը նկարէ՞ք։
Ես եթէ հետաքրքիր դէմքեր կը տեսնեմ կը հրաւիրեմ նկարելու։ Քաղաքի բնապատկերներ նկարած եմ։ Բայց ես փողոցը նստելով չեմ նկարեր, որովհետեւ արագ չեմ նկարեր։ Իմ նկարելը բաւականին երկար կը տեւէ։ Ես դիմանկար ունիմ երեք ամսուայ մէջ նկարած եմ։ Ես նկար ունիմ նկարած եմ վեց ամիս։
Ձեր դիմացինը չի հոգնի՞ր։
Չէ, եթէ ես մէկը նկարել ուզեմ քարի նման չեմ նստեցներ։ Ինծի հետ կը խօսի, կը զրուցենք։ Ան իր կեանքը կրնայ պատմել ինծի։ Ու շատ դէպքերուն եղած է, որ մարդը վատ տրամադրութիւններէն ազատուած եւ իմ ներուժով վերափոխուած է։ Շատ մարդիկ կան, որ ինք իրենց արժէքը չգիտեն ու հիասթափուած են, յոգնած են, ուժ չունին, մէջերը կրակ չի կայ, այդ մարդը նկարելով ես կ՚ուզեմ այդ մարդուն լաւատեսութիւն հաղորդեմ, անոր ուժ ներարկեմ, որ այդ մարդը չմտածէ թէ ամեն ինչ վերջացած է, աւարտուած է…։
80-ական թուականներուն ուսանեցաք Երեւան, ապա ո՞ւր ապրեցաք։
Կրկին վերադարձայ Կիւմրի։ Ես կին եւ երախաներ ունէի Կիւմրիի մէջ։ Երեւան ուսանելու համար գացած ատեն աղջիկս կը հիւանդանար, որ հայրիկը չկայ։ Կարծէս իրեն մօտ ջերմութիւնը կը բարձրանար։ Ես մինակ սովորելու պարտաւոր էի, որովհետեւ եթէ ընտանիքս ինծի հետ ըլլար գուցէ ինծի խանգարէին։ Այսքան լիովին չէի կրնար նկարչութեան նուիրուել։ Իսկ երբ որ մինակ ես, լիակատար ազատ ես եւ գիշեր, ցերեկ կրնաս նկարել։ Ինստիտուտի արուեստանոցէն դուրս չեմ ելած։
Մինակ բարի ու լաւ խօսքերէն չէ որ ուժ կը ստանամ, ես նաեւ ուժ կը ստանամ դիմացինի վիրաւորական խօսքերէն։
Երբ որ Կիւմրի վերադարձայ աշխատանք ուզեցի գտնել, արդէն նկարչութեան դասեր տալու համար։ Ուր գնացի ինծի դասի չընդունեցին։ Սահմանափակ էր տեղերը ուսուցիչների։ Մտած եմ գեղագիտական կեդրոն, որպէս նկարչութեան դասատու։ Հենրիկ Իքիտեան մանկական գեղագիտական կեդրոն էր, որը փրոֆէօսյոնալ նկարչութեան դպրոց չէր։ Այդ կեդրոնի նպատակը երախաներուն փողոցէն կտրել էր։ Մէկը պար, մէկը երգ, մէկը ձեռագործ, մէկը կարպետ եւ այլն զբաղեցնելով կեդրոն էր։ Ես որպէս նկարչութեան դասատու հոն աշխատելու սկսայ։ Յետոյ դարձայ գեղարուեստական ղեկավար։
Ապա սկսեցան Ղարաբաղեան շարժումները, որոնց շատ ակդիւ մասնակցեցայ։
1987 թուականին ինձ առաջարկեցին նկարչական դպրոցի տնօրէնութիւն։ Նկարչական դպրոցը Անդրկովկասի ամենահին նկարչական դպրոցն էր։ Այսինքն Սովետի ժամանակ ստեղծուած լաւագոյն դպրոցներէն մէկն էր։ Այդ դպրոցը աւարտած էին մեր ամենալաւ հայ նկարիչները։ Կիւմրիի այդ դպրոցի շրջանաւարտներէն են Մինաս Աւետիսեան, Ռաֆայէլ Նաթոեան, Եդուարդ Արծրունեան…։ Երբ որ ինձ առաջարկեցին այդ դպրոցի տնօրէնութիւնը, մերժեցի։ Որովհետեւ ես իմ մէջ չէի գտներ կազմակերպիչի ունակութիւն։ Անհատ եմ ու մինակ ես իմ գործով պիտի զբաղուիմ։ Կազմակերպչական հարցերը չեմ գիտեր։ Բայց մեծ դեր ունեցան ծնողներս։ Որովհետեւ հայրս ցանկացաւ։ Նկարչական դպրոցի տնօրէն, որ եղայ այդ հին շէնքը հիմնովին քանդեցի։ Նոր արձաններ, նոր աստիճանավանդակներ, ջահեր դրի։ Շատ գեղեցիկ եղաւ։ 1988-ի Սեպտեմբերին ուսման սկսան այդ նոր շէնքի մէջ։ Երբ առաջին օրը որ դասատուները նոր շէնքը տեսան զարմացան, թէ այդ դպրոցը ինչպէս այսքան սիրուն եղաւ։ Սեպտեմբերին բացուեց, Դեկտեմբերին փլուեց մեր շէնքը։
1988 թուականի Կիւմրիի երկրաշարժին փլուեց ամէն տեղ, ձեր դպրոցը եւ ձեզի ի՞նչ եղաւ։
Դպրոցը, տունս, արուեստանոցս քանդուեցաւ։ Մեքենաս դպրոցին առջեւ էր, այդ քարերը լրիւ վրան ինկած էին։ Երախաներս դպրոցն էին, դպրոցը փլուեց ու անոնք գտայ այգիի մէջ։ Իրենց դասարաններուն զոհեր եղած էին։ Հինգ յարկանի շէնքի մէջ կ՚ապրէինք։ Կինս հինգերորդ յարկէն փողոց ինկած էր։ Դեկտեմբերի 7-ի կէսօրէն ետք ես մնացած եմ այն շորերով, որը իմ վրայ եղած են։ Լիքը նկարներ ունէի տունս, արուեստանոցս, անոնք ալ չկան։ Ցաւոք սրտի ես անոնց լուսանկարներն ալ չունիմ։ Մինակ մէկ հատի նկարը ունիմ ու վերջ։
Այդ օրէն ետք երեք տարի չնկարեցի։ Չարենցաւանէն գործարան գտայ, հովանաւորներ գտայ, այգիի մէջ ժամանակաւոր տնակներ դրի ու այդ ժամանակաւոր տնակներու մէջ դասաւանդեցի։ Այդ այգիի մէջի տնակներու եւ երախաները եւ դասատուները բոլորը տնազուրկ էին, շատերը զոհեր ունէին ընտանիքին մէջ, մի խօսքով շատ թշուառ ժամանակներ, բայց մենք իրենց օգնելու ջանացինք։ Այդ տնակներուն մէջ 250 աշակերտ ունեցանք եւ անոնց մէջէն լաւ նկարիչներ դուրս եկան։ Նախքան երկրաշարժը մենք ունէինք հինգ կամ վեց ուսուցիչ։ Երկրաշարժէն ետք մենք ունեցանք տասնը վեց ուսուցիչ։ Նոր ուսումնարան աւարտած ուսուցիչներ բերի դպրոց որ թարմ օդ դառնան։ Այդ եղածները տեսնելով նկարիչներու միութիւնը ինձ ընտրեցին Կիւմրիի նկարիչներու միութեան նախագահ։ Այդ փլատակներու ներքեւ, աւերակներու փոշու, ցեխի մէջ ցուցահանդէս կազմակերպեցինք… շատ հետաքրքիր շրջան էր։
Երեք տարին առանց նկարելու անցուցիք ապա ի՞նչ եղաւ եւ դուք կրկին նկարելու սկսեցիք։
Այդ տարիներուն ես նկարչական դպրոցի տնօրէն, Նկարիչներու միութեան նախագահ եւ Կիւմրիի քաղաքապետարանի պատգամաւոր էի։ Այդքան լարուած միջավայրի մէջ չկրցայ նկարել։
Յետոյ նկարելը կարօտցայ։ Կրկին առաջին նկարելս 1992 թիւն էր։ Բայց այս անգամ ո՛չ թէ նկարեցի ջրաներկով, որը իմն էր՝ դիմանկարներ, բնանկարներ, նաթիւրմորթներ այլեւս նկարեցի կտաւի վրայ իւղաներկով։ Որովհետեւ եւ ես էի փոխուէր եւ այս ամէն ինչը, որ կատարուած էր, հոգեբանութիւնս փոխած էր։
Դուք Ամերիկա բնակեցա՞ք։
Այո, 1995-էն սկսեալ 22 տարի Ամերիկա բնակեցի։ 1990 թուականներու սկիզբը դժուար օրեր էր։ Մետաղեայ տնակի մը մէջ կ՚աշխատէի, որ ձմրանը սարոյցներով պատուած կ՚ըլլար,վառելիք չկար, լոյսի, կազի եւ այլն խնդիրներ ունէինք։ Այդ դժուար օրերուն արտասահմանէն իմ մօտ կու գային ու կը զարմանային թէ այս նկարները, այն պայմաններու մէջ կը ստեղծէի։ Ցուցահանդէսով մը Ամերիկա գացի եւ ապա որոշեցի տեղափոխուել Ամերիկա։ Հոն բաւականին արդիւնաւէտ տարիներ անցուցի, բաւականին նկարեցի։ Տասը տարի ես ու տղաս շատ հետաքրիր ոսկերչական պիզնս հիմնեցինք։ Տիզայնըրներ ըրինք եւ անուանեցինք «Արատտա»։ Սովորական հասարակ զարդեր չէին, լուրջ գործեր էին։ Այդ գործերով բաւականին լուրջ ցուցահանդէսներուն մասնակցեցանք։Մի հատ լուրջ նկար նկարեցի Մաքըլ Ճեքսընի հէնց իրեն տանը հաւաքածոյին մէջ է։ Խորհրդական ընթրիքի թէմայով այդ կլոր սեղանը, որու շուրջը իրենք նստած էին, այս անգամ սեղանի տեղը երկրագունդ նկարեցի որը պատրուած էր եւ Մաքըլ Ճեքսըի գլուխը դուրս կու գար։
Ապա վերադարձայ Կրկին քաղաքս Կիւմրի։
Կիւմրի վերադարձաք եւ ինչո՞վ կը զբաղիք։
Ես որ Ամերիկա կը բնակուէի ծանօթացայ Նիւ Եորքաբնակ պոլսահայ բարերար Յովհաննէս Օյունճուեանի հետ։ Ան Կիւմրիի մէջ բացի հանրակրթական դպրոցէ հիմնած էր նաեւ իր քրոջ անունով Վարդուհի արուեստի դպրոցը եւ միւս քրոջ անունով Աղաւնի արուեստի դպրոցը։ Իր վերջին ցանկութիւնը իր անունով համերգասրահ սարքել եղաւ։ Յովհաննէս Օյունճուեան անցեալ տարի մահացաւ։ Ես կ՚աշխատիմ իրեն արուեստի դպրոցի մէջ եւ կը դասաւանդեմ նկարչութիւն։ Դպրոցը առայժմ ունի 250 աշակերտ։
