21. Yüzyıl’da bir Marx piyesi

F. GÖKHAN DİLER

Öte yandan, 2008’de patlak veren finansal kriz zaman içinde tam teşekküllü bir ekonomik krize dönüştü ve tüm dünyayı kökünden salladı. Kriz olgunlaştıkça pek tabii ki türlü arayışları da beraberinde getirdi ve bugün dünyayı sol siyaset içinden yorumlamaya çalışan bir sürü kişi Karl Marx'ın eserlerinden ilham almaya çalışıyor. Kapital, krizin ortaya çıktığı 2008’de birçok ülkede en çok satanlar listesine girdi ve bununla beraber Marx üzerine çalışan ve eserler veren düşünürlerin kitapları tekrar rağbet görmeye başladı.

Son birkaç sene içinde kapitalizmin güncel açmazlarını ele alan ve karşılaştığımız yeni sorunlara Marx'ın Kapital'ini tekrar yorumlayarak çözüm üretmeye çalışan kuramcılar art arda eserler vermeye başladı. Ünlü Amerikalı Marxist edebiyat ve siyaset kuramcısı Fredric Jameson'ın SEL Yayıncılık'tan çıkan 'Kapital'i Sahnelemek' kitabı bu anlamda Marx'ı yeniden okumak veya onun eserleriyle tanışmak isteyenlerin önüne bir tür 21. yüzyıl perspektifi sunan önemli bir çalışma. Batı düşünce dünyasında Marx'ın ve temel eseri Kapital'in 21. yüzyıl gelişmeleri bağlamında yeniden okunduğu ve yorumlandığı önemli bir süreç yaşanıyor ve Sel Yayıncılığı bu süreci Türkçe'ye taşıdığı için ayrıca takdir etmek gerekir.

Kapitalizmin semptomları

Karl Marx'ın düşüncesini günümüze taşımak isteyen diğer düşünürler gibi Fredric Jameson için de ortada bir temsil sorunu olduğu açık... Jameson'ın Kapital'in bir tür yeniden sunuşunu hazırlamaya iten düşünceyi anlamak için ve pek tabii ki 'Kapital'i Sahnelemek'te ne ile karşılaşacağımızı bilmek için onun temsil sorununa yaklaşımını aktarmak gerekiyor. Bu sorun, kabaca krizin arka planını oluşturan dönem olarak adlandırabileceğimiz ve finansal sermayenin büyük bir ivme ile genişlediği 2000'lerin ürettiği bir takım yeni koşulların ve kavramların Marxist siyasal iktisat alanında nasıl temsil edileceği meselesidir.

Edebiyat, siyaset ve ekonomi alanlarını kapsayan geniş bir yelpazede çalışmalar yapan bir kuramcı olan Jameson ise 'Kapital'i Sahnelemek'te de aktardığı şekilde temsil meselesine şöyle yaklaşıyor: “Bugün hakikate ve aynı zamanda gerçeklik ve bütünlüğe yönelik güncel sorgulamalar temsil sorunu etrafında dönmelidir. Temsil sorunu bugün, edebiyat kuramının alanına girdiği düşünülen dil, referans ve ifade gibi ve aynı zamanda bir dönemler felsefenin alanında olan düşünme gibi boyutların altını oyarak tüm kurulu disiplinleri bir virüs gibi kemiriyor.”

Mevcut durumdan bünyesinde finans kapital gibi ‘görünmez varlıklar’ öte yandan türev araçları gibi ‘kurumlaştırılamayan tekillikler’ bulunduran iktisat disiplini ve ‘devlet nerede?’ gibi ‘cevaplanamaz bir şeye’ dönüşmüş bir soru ile siyaset teorisi de muaf tutulamıyor.

150 yıl sonra yeniden sunum

'Kapital'i Sahnelemek' bu açıdan, Marx'ın Kapital'inin, kapitalizmin sürekli dönüşen karakter ve yapısının günümüzdeki tezahürleri eşliğinde bir yeniden sunumu... Kapitalizmin dönüşmeye meyilli genleri, her açıdan onu bir bütün olarak ele alabilmeyi imkânsızlaştırıyor. Jameson'ın da söylediği gibi kapitalizm sadece semptomları ile kendisini gösteriyor ve dolayısıyla Karl Marx'ın 150 yıl önce giriştiği çaba bir yanıyla başarılı ve bir yanıyla da başarısız olmak durumunda kalıyor. Kapital'in yeniden sunumu ve temsili bu bağlamda önemli... Kapitalizmi farklı yerlerden bakıldığında farklı bir düzene sahipmiş gibi görünen bir olgu olarak ele alırsak, tıpkı Fredric Jameson'ın 'Kapital'i Sahnelemek' ile 21. yüzyıldan bakarak yaptığı gibi, kapitalizmin en derin eleştirisi olan Marx'ın Kapital'inin her dönem ve durumda yeniden sunulması bir anlamda zaruri… Böylece hem kapitalizmi hem de bünyesinde böylesine bir olguyu her daim canlı tutabilen toplumu bir bütün olarak tanımlamayabilelim.

Fredric Jameson'ın son derece başarılı eseri 'Kapital'i Sahnelemek' işte böyle bir girişim ve Marx'ın Kapital'i ile henüz tanışmamış olanlara veya onunla yeni bir bağ kurmak isteyen herkese tavsiye ediyorum.