1934 yılında Türkiye: Ülkeye girişi yasaklanan Ermenice bir kitap

MAHSUNİ GÜL

Başkanlık Cumhuriyet Arşivi’nde yer alan bir belgeye göre 10. 07. 1934 tarihinde düzenlenen bir kararnameyle Sivaslı Karabet Tapikyan’ın kaleme aldığı “Küçük Ermenistan ve Onun Payitahtı Olan Sivas- “Tehcirde Sivas’tan Halebe Kadar Gördüklerimiz- Ermeni Çocuklarına Hatıra” adlı kitabın yurda sokulmamasına karar verilmiştir. 

Söz konusu kitaba  ulaşmak ne yazık ki mümkün olmamıştır. 

Fakat bazı eserlerde bu esere dair az da olsa bilgiler bulunmaktadır.
Seda Bayındır Uluskan, eserinde, bu eserlerin bastıranı olarak Simon Viraçyan’ın adını aktarır. Fakat Simon Viraçyan adı eserlerde yer almaz (1)

Ebru Güher ise Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgelerinde Ermeni Basın Yayın Faaliyetleri (1928 – 1948) adlı eserinde söz konusu esere ve başka eserlere ilişkin olarak daha detaylı bilgiler aktarmıştır:
“…  Sivaslı Karabet Tapikyan tarafından kaleme alınarak 1924 tarihinde Amerika’nın Boston şehrinde ve Hayrenik Matbaasında basılan “Küçük Ermenistan ve Onun Payitahtı Olan Sivas”, “Tehcirde Sivas’tan Halebe Kadar Gördüklerimiz”, “Ermeni Çocuklarına Hatıra” adlı kitaplar 10/9/1934 tarihinde (B.C.A., 30.18.01.02 Yer No:46. 49.5), Viyana’da Franz Werfel tarafından kaleme alınan “Musa Dağ’da Kırk Gün” isimli kitap 13/1/1935 tarihinde (B.C.A.,30.18.1.2. Yer 90.12.7), Mısır’da basılan “Arti Hayistani” (Bugünkü Ermenistan) isimli kitap (B.C.A.,30.18.1.2. Yer 51.4. 4), Ermenistan’da çıkarılan Ermenice “Eserler Mecmuası”, “Emma”, “Hayat Hasreti” adındaki kitaplar 13/3/1935 tarihinde (Fon No:30.18.01.02 Yer No:52 .19
.17) zararlı yazıları ve propagandaları ihtiva ettiği görüldüğünden Türkiye’ye
sokulmaması kabul edilmiştir..” (2)

Soner Çağaptay da, “Islam Secularism And Nationalism In Modern Turkey” adlı eserinde şöyle yazar:

“… Ankara’nın  Ermenilere yönelik kültürel siyasetin bir özelliği de ulusalcı  edebiyatın yasaklanması. 1915 Ermeni tehciri ile ilgili yapıtlar da  bu yasağa dahildi. Örneğin 1933’te ABD’nin Boston kentinde Taşnak yayın organı “Hayrenik”in (Vatan) Türkiye’ye girişi hükümet tarafından yasaklandı. Küçük Ermenistan ve onun Payitahtı Sivas, Tehcirde Sivas’tan Halep’e Kadar Gördüklerim ve Ermeni Çocuklarına Hatıra gibi yapıtların girişi de Temmuz 1934 de yasaklandı. Bir ay sonra ABD’de yayınlanan Baykar (Mücadele) isimli gazetenin de Türkiye’ye girişi yasaklandı.  Ayrıca Atina’da günlük yayınlanan Aramazt, Chicago’da yayınlanan Sevgili Ermenistan isminde bir kitap,  Beyrut’ta yayınlanan Zartonk (Uyanış), Mavek Seroyan tarafindan  Beyrut’ta yayınlanan Ermeni Meselesi ve Sofya’da Taşnaklar tarafından yayınlanan Azad Hosk’un da (Özgür Söz) Türkiye’ye girişi yasaklandı”(3)

Sözkonusu kararnamede şu ifadelere  yer verilmiştir:

“… Sivaslı Karabet Tapikyan tarafından kaleme alınarak 1924 tarihinde Amerikanın Boston şehrinde ve Hayrenik Matbaasında tap edilmiş olan (Küçük Ermenistan ve onun payitahtı olan Sivas – tehcirde Sivastan Halebe kadar gördüklerimiz – Ermeni çocuklarına hatıra) adlı kitabın çok muzur yazıları ve propagandaları ihtiva eylediği görüldüğünden memleketimize sokulmasının yasak edilmesi Dahiliye ve killiğinin 10  / 7 / 934 tarih ve 6623 numaralı tezkeresi ile teklif edilmiştir.
BU iş İcra vekilleri heyetinin 10 / …  /934 tarihli içtimaında görüşmlrek mezkur kitabın Matbuat Kanu nun …….. Maddesi mucibince memleketimize sokulmaması kabul edilmiştir. 10  / 7 / 934…” (4)

Notlar

(1) Seda Bayındır Uluskan Atatürk'ün Sosyal ve Kültürel Politikaları Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Ankara 2010 Sayfa  175 Erişim Tarihi 12. 04. 2021

₍₂₎  Ebru Güher, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgelerinde Ermeni Basın Yayın Faaliyetleri (1928 – 1948) Erişim Tarihi 12. 04. 2021

(3) Soner Çağaptay, Islam Secularism And Nationalism In Modern Turkey Erişim Tarihi 12. 04. 2021

(4) Başkanlık Cumhuriyet Arşivi 30-18-1-2- 46 49 5

Düzeltme ve Özür

Sayın Mahsuni Gül'ün makalesinde bahsettiği kitap editoryal bir hata sonucu bu yazının internetteki ilk versiyonunda üç ayrı kitap gibi yazılmıştır. Bu hatayı bu sayfada düzelttik. Okurlardan ve Mahsuni Gül'den özür dileriz. Konuyla ilgili uyarıyı yapan Osman Köker ayrıca bizimle şu bilgiyi paylaştı:

"Yazarı "Karabet Tapikyan" değil "Garabed N. Kapigyan"dır (K/G, P/B ve T/D yazım farklılığının ötesinde yazarın soyadının baş harfi düpedüz yanlış okunmuştur. Bu yanlışlık, yasaklama kararnamesinden beri yinelenmektedir.
Eserin tam künyesini vermek gerekirse:
Garabed N. Kapigyan, "Yeğernabadum Pokun Hayots yev Norin Medzi Mayrakağakin Sepasdio" (Küçük Ermenistan’ın ve Onun Başkenti Sivas’ın Felaketnamesi), Boston: Hayrenik, 1924."

Ayrıca Zakarya Mildanoğlu da orjinal kitabın ön ve arka kapağını paylaşma nezaketini gösterdi. Köker ve Mildanoğlu'na ayrıca teşekkür ederiz. AGOS