150-ամեակի խոհեր պոլսահայ իրողութեան մէջ
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
Տարին դեռ աւարտին չէ հասած, երբ մեծ թափով կը շարունակուի Կոմիտաս վարդապետի ծննդեան 150-ամեակի ձօնուած միջոցառումները։ Բազմաթիւ երաժշտական միջոցառումներու կարգին տարին հարուստ էր նաեւ հրատարակութիւններով։ Իսթանպուլահայ դպրոցներ եւս բերած էին իրենց կարեւոր ներդրումը յիշատակման ձեռնարկներուն։ Կեդրոնականի սաներու եւ շրջանաւարտներու համատեղ գործակցութեամբ կայացած յիշատակման միջոցառումէ ետք, այս անգամ ալ Էսաեան վարժարանի աշակերտներ եւ շրջանաւարտներ 26 Նոյեմբեր երեքշաբթի երեկոյ վարժարանի սրահին մէջ յիշատակեցին մեծ վարդապետը։ Տատեանցիներ եւս անմասն չէին մնացած կատարուածէն եւ անոնք ալ Պարոյր Սեւակի «Անլռելի Զանգակատուն» պոէմի հրաշալի ներկայացումով մը բերին իրենց բաժինը 150-ամեակի տօնակատարութիւններու։
Իսկ շաբաթ օր 30 Նոյեմբերին ժամը 17.00-ին Կեդրոնական Սանուց Միութեան մէջ եւս կը կայանայ խիստ շահեկան միջոցառում մը, Տիրան Լոքմակէօզեանի «Կոմիտասի Գերմաներէն Երգերը» հատորի գինեձօնի ձեւաչափով։
Հայ իրողութեան մէջ նուազ ծանօթ երեւոյթ է մեծն Կոմիտասի ոչ հայերէն յօրինումները կամ մշակումները։ Սակայն փաստացի իրողութիւն է անոնց գոյութիւնը, արդարեւ մեծ վարդապետը իր բոլոր ուշադրութիւնը սեւեռած էր երաժշտական հնչիւններուն, առանց խտրականութիւն դնելու անոնց որ լեզուով կամ որ մշակոյթի կողմէ գործադրուած ըլլալուն։
Տիրան Լոքմակէօզեան Կոմիտասի արխիւին մէջ կատարած հետազօտութիւններու ընթացքին յայտնաբերած եւ ներկայացուցած էր վարդապետի այս շատ կարեւոր ստեղծագործութիւնները։ Աշխատասիրութիւնը հատորի մը ձեւով հրատարակուեցաւ Հայաստանի մէջ եւ ապա «Փրկիչ» հրատարակչատունը գիրքը լոյս ընծայեց այս անգամ թրքերէն թարգմանութեամբ։ Նշենք որ Կոմիտասի ստեղծագործութիւններուն թրքերէն գոյութիւնը շատ կարեւոր նշանակութիւն ունի, քանի որ մանաւանդ վերջերս զգալիօրէն աճած են Թուրքիոյ մէջ Կոմիտասի երաժշտութեան սիրահարները։
Նոյն օր պիտի ծանօթացուի նաեւ Ռուբէն Կալչեանի «Հայաստանի Պատմական Քարտէսները» խորագրեալ ուսումնասիրութիւնը, որ դարձեալ հրատարակուած է «Փրկիչ» հրատարակչատան կողմէ եւ թրքերէնի թարքմանուած Տիրանի Լոքմակէօզեանի գրիչով։
Լոքմակէօզեան Հայաստանի մէջ կը շարունակէ Կոմիտասի ստեղծագործութիւնը ուսումնասիրելու իր կարեւոր աշխատութիւնը։ Ան արդէն ժամանած է քաղաքս, ներկայ գտնուելու համար շաբաթօրեայ միջոցառման, ուր ընթերցողներուն պիտի ծանօթացուին սոյն երկու հատորները։ Լոքմակէօզեան երեք գործերու կատարումով պիտի ներկայացնէ նաեւ Կոմիտասի գերմաներէն երգերը Աննա Ուղուրլուեանի դաշնամուրի նուագակցութեամբ։
Իսկ Ռուբէն Կալչեանի հեղինակած գիրքը իր կարգին եզակի բնոյթ ունի, քանի որ հոն մէկտեղուած են պատմութեան հնագոյն բոլոր այն քարտէսները, որոնք փաստացի վկայութիւններ են Հայաստանի վրայ հայ ժողովուրդի գոյութեան։ Այս երեւոյթը վերջերս շատ աւելի մեծ նշանակութիւն ունի, քանի որ թրքական քարոզչամեքենան ոստում մը եւս կատարելով անցած է յարձակողական նոր փուլի մը, ուր կ՚ուրանայ ոչ միայն ցեղասպանութեան փաստացի իրողութիւնը, այլ կը յանդգնի ուղղակիօրէն անգոյ համարելու ամբողջ հայ ազգը եւ անոր բնօրրանն Հայաստան երկիրը։ Արդարեւ այս հանգրուանին Ռուբէն Կալչեանի հաւաքած քարտէսները բացի պատմական փաստացի տուեալներ ներկայացնելէ կը ստանձնէ նաեւ սուտի ու կեղծիքի դէմ պայքարի կարեւոր գործօններէն մէկը ըլլալու հանգամանքը։
Թերեւս այս է պատճառը, որ համայքային կարգ մը հաստատութիւններ խրտչած էին «Հայաստանի Պատմական Քարտէսները» հատորին շնորհանդէսին համար իրենց դահլիճները տրամադրելու։ Ճիշդ է որ կը ոգեւորուինք մեր քաղաքի մէջ Կոմիտասի յիշատակման խանդավառ յաճախականութիւնը տեսնելով, բայց միւս կողմէ պարտինք խոստովանիլ թէ այդ նոյն համայնքէ ներս կան մարդիկ, որոնք կը զբաղեցնեն վարչական աթոռներ եւ իրենց ստանձնած իրաւասութեամբ արգելք կը հանդիսանան Շիշլիի գերեզմանատան մէջ Կոմիտասի արձանի տեղադրման կամ Ֆերիգիւղի եկեղեցւոյ «Շիրինօղլու» սրահին մէջ «Հայաստանի Պատմական Քարտէսները» գիրքի ծանօթացման միջոցառումներուն։
Պարտինք յիշել կարեւոր նախաձեռնութիւն մը եւս, որ կամքէ անկախ զուգադիպեցաւ Կոմիտասի ծննդեան 150-ամեակի միջոցառումներու շարքին։ Նախորդ շաբաթ յետմիջօրէին Պատրիարքարանի պարտէզին մէջ պաշտօնական բացումը կատարուեցաւ քանդակագործ Էրոլ Սարաֆեանի կոթողային գործին՝ Կոմիտաս վարդապետի արձանին։ Վարուժանէ, Պարոնեանէ ետք գործ մը եւս Սարգիս Քիւլեկեչի մեկենասութեամբ։ Ափսոս որ արձանը նախատեսուած էր, որպէս ժողովուրդի սեփականութիւն, հետեւաբար պիտի տեղադրուէր Շիշլիի Գերեզմանատունը։ Սակայն Պէյօղլուի թաղականութիւնը քաղաքական անպատեհութիւն նկատած էր Կոմիտասի կերպարին մէջ եւ արգիլած էր այդ ձեռնարկը։ Հակառակ որ պատրաստուած էին պատուանդանը իր փորագրութիւններով Պէյօղլուի թաղականութեան այդ անզիջող որոշումին դիմաց կրկնուեցաւ կատարուած ծախսը եւ ճարահատութեան պայմաններու տակ արձանը տեղադրուեցաւ ժողովուրդի աչքերէն հեռու, Պատրիարքարանի պարտէզին մէկ անկիւնը։
Մեծն Կոմիտասի ծննդեան 150-ամեակի ոգեկոչումները ձեւով մը հայելին կ՚ըլլան մեր իրողութեան։ Պոլսահայը մէկ կողմէն կը ձեռնարկէ գերազանց միջոցառումներու եւ նոյն պոլսահայը կը դատապարտուի իր վարիչներու միջակութենէն ծագած ամօթխածութեան։
