1 Mayıs’ı Azadamard’dan okumak
Ermenice gazete yayınlanan pek çok vilayette 1 Mayıs Emek Bayramı ile ilgili makale ve şiirler yayınlanırken, çalışanların, emekçilerin sorunları Ermenice süreli yayınların sayfalarından eksik olmadı. Ulusal ve uluslararası pek çok olay, anında Ermenice gazetelerin sayfasında yer buldu, Ermeni siyasi partilerinin güne ilişkin faaliyetlerine de ağırlıkla yer verildi.
Osmanlı İmparatorluğu’nda liman, demiryolu, tünel, tramvay, elektrik ve havagazı, feshane, tekel, tarım alanında tütün, kuru ve yaş meyve, dokuma, matbaa, çelik üretimi ve daha onlarca üretim alanında yoğun olarak Ermeni, Rum ve Musevi işçiler çalışmaktaydı.
1869’da Anadolu’daki Ermeni katliamlarından canını kurtaranlar, kıtlıklardan dolayı açlık sınırında yaşayan binlerce Ermeni genci aş iş için soluğu İstanbul, İzmir, İzmit gibi şehirde alıyordu. Emek, üretim ve sömürü kavramıyla genç yaşta karşılaştılar.
Ermeni gençlerin bir kısmı ise eğitim almak için Paris, Berlin, Viyana, Londra gibi şehirlere gidiyor ve oralarda sosyal ve siyasal tarih ve olayları doğrudan yerinde görerek, barikatlara çıkarak ülkelerine dönüyorlardı.
Ermeniler kapitalizm ile oldukça erken tarihlerde tanıştı. Kısa süreli de olsa dünya çapında bir sermaye birikimine sahip oldular, dünya ticaretinde önemli roller oynadılar, bir süre ticaret yollarına egemen oldular. Pek çok ülkede oluşturdukları koloniler Avrupa’nın sömürgeci ülkeleri tarafından yerle bir edildi.
Ermeniler sosyalizm kavramı ile de oldukça erken bir araya geldi. Marx’ın ‘Kapital’i İzmir’de, Engels’in, Lenin’in eserleri İstanbul’da Ermeniceye çevrildi. Ermeniler yaşadıkları her ülkenin işçi sınıfı ile dayanışma, işbirliği ve aynı çatılar altında örgütlenme geleneğine sahip oldular. Karekin Gozikyan gibi pek çok Ermeni Osmanlı’da sendikal örgütlenmede aktif görev aldı.
1 Mayıs Emek Bayramı aynı zamanda bir yasaklamanın, yüzlerce insanın gözaltına alınmasının, işkenceden geçirilişinin de günü oldu. Tarihte pek çok 1 Mayıs yasaklamalar altında yer yer ise gizliden gizliye anıldı. Bazıları ise 1977’de İstanbul’daki anma gibi katliama dönüştü.
Bu vesileyle Azadamard [Özgürlük mücadelesi] gazetesinin 1911 tarihli, 565 sayısında yer alan 1Mayıs ile ilgili haber ve yorumların belli başlılarını tıpkıbasımlarının yanında çevirileriyle birlikte yayınlayarak emeği ve umuduyla var olanları sevgi ve minnetle selamlıyoruz.
